TAMBO, A TARTARUGA ESQUECIDA

A ILLA DE  TAMBO

"Yace en el mar, sí no continuada,

Isla mal de la tierra dividida,

cuya forma tortuga es perezosa:

díganlo cuantos siglos ha que nada

sin besar de la playa espaciosa

la arena, del agua que la oculta,

concha, si mucha no, capaz ostenta

de albergues, donde la humanidad contenta

mora, y Pomona se venera culta".

concha, si mucha no, capaz ostenta

de albergues, donde la humanidad contenta

mora, y Pomona se venera culta".

Descrición e situación xeográfica.

A illa de Tambo atópase situada no interior da ría de Pontevedra, pertence ó concello de Poio, provincia de Pontevedra (a pesares de que a Gran Enciclopedia Gallega fai figurar como pertecente ó concello de Marín), e as súas coordenadas son 42º 24´ 6´´ norte e 8º 42´4´´ oeste.

A súa superficie aproximada é duns 1,5 km. cadrados cunha lonxitude de 800 metros do norte ó sur e unha anchura máxima no seu eixo de 600 m.

A cota máis alta atopámola no mesmo centro da illa con 80 metros (monte San Fagundo). A beiramar meridional é dabondo escarpada, mentres que a súa costa norte posúe ata tres praias.

Dista de Pontevedra uns 6 km., 2,5 km. de Marín e aproximadamente 1 km. da punta Chancelas-Combarro.

A beiramar podería considerarse como abrupta exceptuando o tramo de costa aberto ó norte. No seu perímetro destacan os seguintes accidentes xeográficos: punta do Tenlo Chico, onde se ergue o faro para axuda á navegación, esta punta por un defecto óptico da a sensación de atoparse afastada da illa, punta Adreeira e o diminuto areal de Adreeira.

Punta Area da illa, que dá paso á Praia Area da illa que acada uns 225 metros de longo e unha anchura media duns 30 mm. (a súa area é finísima); punta Camboa, a pequeña Praia da Ostreira, punta Corbeira e punta Fanequeira que xa da paso ó tramo da costa recortada, aínda que non moi alta, que se atopa aberta ó sur, e, pechando o perímetro, a punta de Tenlo Grande.

Curiosa é a descrición que da illa de Tambo fai o noso querido frai Martín Sarmiento no seu "Viaje a Galicia":

"El día 9 de septiembre (1745) pasé a registrar la isla do Tambo o de Tamba. Embarquéme, llegué a ella, registréla por tierra; después rodeéla toda por mar...

Rodeando la isla do Tambo hay estos sitios. Hacia el Poyo el arenal, que se comprehende entre la punta Camboa y las dos peñitas, que la una llaman Boy y la otra Vaca. Y entre estas dos y Camboa media una puntita que llaman O Peito. Caminando al oriente se sigue el arenal do Tenlo (que mira derecho a Marín). Después el arenal de Toralto. Después la Cova en que se esconden las palomas, el Corveiro, el Nespero, el sitio de la fuente de San Miguel que mira al mediodía y vuelve a Camboa".

A posición da illa de Tambo na ría da lugar á formación de dúas canles chamadas de Tambo, das cales a que se abre na parte norte ten pouco calado e algunas pedras que velan e soamente é utilizado por barcos de pouco calado mentres que a do sur é limpa e por ela pode navegar calquera tipo de buque.

Sobre o interior da illa, deixarei que o describa frai Martín Sarmiento co seu acostumado bo facer, xa que o acceso a Tambo nese intre estaba restrinxido o paso por ser zona militar.

"En lo que anduve de la isla vi muchas plantas que no había visto en otra parte...Lo que pude sacar es lo siguiente: Habas bravías, Herba de bezerra o becerra, Peregil do mar, Espuela de caballero amarilla, Cebola de mar, Toxos de meigas, Cardos, Borrajas bravías, Fiuncho bravo, Pimpinela (Frai Martín Sarmiento vai describindo cada una destas plantas - ver "Viaje a Galicia"), Trovisco, Toxos, Codesos, Carnabazas, Chicorias silvestres, Higueras, Parras silvestres, Malvas, Calcemos,...de todo hay en la isla, y siendo esta tan fácil de andarse, se había de hacer una descripción geográfica y física de ella".

"La isla, mirada de los que de Pontevedra navegan a ella, representa tres montes, el más alto (San Fagundo, 80 metros), el mediano (50 m.) y el menor (cunha altura de 19 m.) que es el Tenlo, pero todo es un cuerpo aunque con encañadas (o canles que llaman) que acaso con el tiempo harán que el Tenlo sea isleta, pues en marea viva suele juntarse el mar".

O profesor Xosé Filgueira Valverde, na súa obra "Pontevedra y el Mar", apórtanos a descrición en forma de poesía que da illa de Tambo fai Luis de Góngora a comezos do século XVII en "Soledad de las Riveras". Primeiramente, Xosé Filgueira fai una introducción ó texto: "Aquí hallaréis la pintura de la marea creciente que lucha con las jóvenes aguas del río, de la isla de Tambo, perezosa tortuga próxima a la costa...".

Cáseque tódalas descricións que se fan e fixeron da illa de Tambo sonlle halagadoras, abonda con ollar algunas aparecidas na prensa do século pasado:

"La isla de Tambo tiene a la parte del NO y en forma de valle, una hermosa llanura, en las que se ven las ruinas del antiguo convento de San Juan de Podio (refirese a que o mosteiro illán dependía do de Poio), rodeadas de cañaverales, arbustos frutales y maleza de tojo, zarza y laurel, en cuya llanura y peñascales contiguos, los cazadores hallan siempre de blanco a sus tiros, infinidad de conejos y de liebres".

"...su feracidad, los numerosos caudales de agua que brotan en tantos puntos de su terreno, la abundancia de materiales de construcción...surcada, con efecto, por numerosos caminos y espaciosos paseos donde las alamedas de acacias, plátanos y castaños alternan con los jardines, huertos y campos de plantas medicinales ofrece en tales puntos tal feracidad aquel excelente terreno que pasa ya de 15 días que empezaron allí a florecer la mayor parte de los frutales".

Tamén Otero Pedrayo na "Guía de Galicia" di coa súa prosa cantareira: "En las aguas azules de la ría delicadamente bordeada de playas rubias, la roca cupular de Tambo, hoy desnuda (1926), antes amortiguada por frondoso pinar...".

Aínda que tamén sempre se pode atopar algún descontento.

Alfonso Pérez Nieva na súa obra "Por las Rías Bajas", ve de diferente senso a illa:

"Marín: Marín es un pueblecito muy apiñado, con un cómodo y amplio muelle; ¡Lástima que la mole de la isla de Tambo corte la visual y destruya lo que de otra suerte resultaría una bahía magnífica!. Yo no sé si semejante monte aportará a la rada ventajas, abrigándola en ciertos sitios, pero a los ojos les roba la perspectiva de la Costa de enfrente.

¡Y véase como son las cosas!. La naturaleza ha hecho de ese cerro indiscreto e importuno, un estorbo. Y la historia, mientras, le ha reservado una página en sus libros, porque el Drak, y no habrá seguramente en la costa gallega...prendió fuego al convento erigido en la cumbre, y echó al mar, como buen anglicano, la efigie de Nuestra Señora de Gracia que flotó y fue recogida, depositándose en Rande.

Os "eloxios" que Pérez Nieva verte sobre a illa de Tambo, son tan erróneos coma a localización que fai do convento e o lugar onde foi depositada a Virxe, dado que o mosteiro non estaba no cume do monte senón na meseta, e a Virxe de Gracia foi para a Renda (Combarro ) en non a Rande (Redondela).

Topónimo.

A illa de Tambo coñeceuse o longo dos tempos por diferentes nomes. O primeiro do que temos datos é Thalavo, e así se coñecia a illa ala polo ano 1105; máis tarde, no 1116, nomeábana como Tanavo, 1420 como Taambo, e xa no 1502 aparece co seu actual nome de Tambo.

En numerosos planos e cartas de marear a illa figura como Tamba, e na "Enciclopedia Universal Ilustrada" chámaselle polos dous nomes "Tambo ou Tamba".

Ademáis dos "eloxios" de Pérez Nieva, a illa de Tambo tamén recibiu numerosos alcumes: Tartaruga perezosa (quelonio), balea varada, esmeralda, rocha cupular,...

As primeiras noticias que temos dos seus poboadores aparecen nun documento do ano 1241 polo cal: "D. Benito de Bouzas juntamente con otros dos caballeros...se hicieron ermitaños en la isla de Tambo".

A illa atopábase deserta cando no ano 1745 Frai Martín Sarmiento a visita: "Antes habitábanla los de Combarro, hoy está desierta, y es lástima, pues daría cualquier fruto".

Durante o século pasado (XIX) a illa pasou por novas experiencias e nela asentáronse despois da desamortización de Mendizábal, primeiramente un lazareto e máis tarde foron de novo explotados os seus recursos.

Historia.

A historia da illa de Tambo iníciase coa fundación da ermida alá polo século VI, os primeiros eremitas, e a construcción do pequeño mosteiro, e segue cos continuados asaltos de que foi obxecto polos piratas árabes, normandos e xa no ano 1589 polas tropas de Sir Francis Drake, que arrasaron por completo as instalacións alí existentes.

Francis Drake, almirante e corsario inglés, que naceu no ano 1540 en Tavistock, morreu durante una incursión ás Indias Occidentais o 27 de xaneiro de 1596 sendo sepultado no mar.

Dada a situación de Galicia na ruta das Américas, nosas costas foron asaltadas numerosas veces polos inimigos de España, e os nosos portos atacados para obter víveres e combustible para as súas embarcacións.

A ría de Pontevedra non foi allea a eses asaltos, así da incursión que nesta ría fixo o memorable Drake no ano 1589 danos a súa versión F.E.Álvarez Inclán: "Los soldados que venían en ela armada de la reina de Inglaterra, saltando en la isla, la destruyeron y arruinaron claustro y celdas, y asolaron la iglesia, no dejando nada en pie...Entonces los herejes acuchillaron los Santos... e imágenes de aquel puesto; que este es el fruto del Evangelio de Calvino y sus discípulos...

Francisco Drache (Francis Drake), verdadero dragón archipirata inglés, de quien tan odiosa memoria quedó en toda nuestra costa, fue el Almirante de tal Armada...Y con ser la isla tan acomodada para vivir en ella, con las armadas de los piratas...no se atrevieron nuestros monjes a fundar iglesias y casas de nuevo".

Aínda que non posuimos una descrición do asalto á illa polas forzas de Drake, podemos facernos unha idea partindo dos datos aportados en "La ciudad y los días" por José Mª Álvarez Blázquez: "O 29 de xuño do ano 1589, Drake ó mando dunha flota composta de máis de 200 navíos, que viña de intentar apoderarse de Lisboa, para axudar ó aspirante á coroa portuguesa Prior de Crato, e para non voltar a Inglaterra cas mans valeiras, intérnase con parte da súa flota na ría de Vigo, e ataca sen piedade a cidade e os seus arredores, roubando e quemando canto se lle poñía por diante. Dende Baiona xa se había avisado as autoridades de Vigo de que uns vinte navíos habíanse apostado na enseada de Cíes, mentres que o resto (193) dirixíanse a esa cidade.

Cabe supoñer que os buques ancorados preto das Cíes, ó ver que o groso non tiña problemas no saqueo da cidade de Vigo, e soprando como é normal ventos do cuadrante sur, decidirán internarse na veciña ría de Pontevedra, desembarcando primeiramente nas, daquela deshabitadas, illas de Ons e despois fixeran o mesmo na florecente illa de Tambo, ondea toparon un mosteiro ocupado por una congregación de frades Bieitos, matando, roubando e destruindo todo o que non puideran levar consigo.

Na illa de Tambo non volveron os Bieitos levantar o Mosteiro, pero sí a ermida, aínda que a súa patrona a Virxe de Gracia, nunca máis volvería ó seu solar, e a nova construcción estaría dedicada a San Miguel.

Co paso do tempo a illa foi cultivada polos veciños de Combarro, e despois da desamortización de Mendizábal pasou a propiedade privada.

Sobre a privatización da illa haberá moito que falar nos vindeiros anos, pois veciños de Combarro teñen documentos de propiedade e asentamentos nos libros do Concello de Poio do ano 1854 (ata 53 propietarios).

No ano 1865, comeza, despois de numerosos problemas administrativos, a funcionar o lazareto da illa de Tambo, do que di un xornal de Pontevedra no ano 1866: "Agradable sobremanera ha sido la impresión que hemos recibido hace pocos días, a consecuencia de haber visto y examinado las nuevas obras del Lazareto de Tambo...En el departamento sucio está ya construido un muelle de cantería de 75 metros de longitud, un almacén de expurgo o de fumigación, otro grande para ventileo, una casa vivienda para empleados con salas, gabinetes espaciosos, cocinas, bodegas y comunes independientes. Hay también en este mismo departamento sucio un hospital con cuatro grandes salas y otras cuatro de menores dimensiones: en cada sala grande pueden acomodarse desahogadamente 24 enfermos, y 6 en cada una de las medianas..."

"Hay en el hospital además con la necesaria independencia habitaciones para enfermeros, botica, cocina, despensa y piezas comunes. El departamento sucio tiene por fin una capilla de cantería, un cementerio, una gran verja de incomunicación con el departamento limpio, un locutorio y comunes públicos. En el departamento limpio existen un cuartelillo de cantería con su cocina independiente destinado a alojamiento de las tropas allí aguardicionadas, y una casa de cantería con cómodas habitaciones para empleados, oficinas y pasajeros. Pero la obra verdaderamente notable...es una gran casa-fonda de cantería con cuatro salones destinados uno a recibimiento, el segundo a juego de billar, para juego de naipes y refresco el tercero, y a comedor el cuarto. El resto del edificio está distribuido en habitaciones que pueden albergar cómodamente además de empleados y oficinas, a 200 pasajeros,...No menos notable es también el lavadero con capacidad para 18 lavanderas, y con agua abundantísima...una fuente de excelente agua...un muelle de cantería que arrancando su construcción a nivel de la fuente, y teniendo un gran caño debajo del enlosado de dicho muelle conduce hasta el extremo de este las aguas, las que por tan útil y sencillo procedimiento pueden caer dentro de los mismos buques que quieran hacer aguada. Una capilla de cantería y una verja con su locutorio completan las obras construidas hasta ahora en este departamento limpio".

O lazareto foi caendo en desuso, o Goberno central non cumpría coas súas obrigacións de reformas e mantemento das instalación, ademáis de soportar presións externas, e no ano 1879 (outubro) péchase definitivamente o lazareto da illa de Tambo: "El decreto de supresión del lazareto de Tambo dispone que las ropas, colchones, camas y otros efectos existentes en dicho establecimiento, pasen al de San Simón".

Dez anos despois (1889) aparecen como propietarios da illa os señores: Montero Ríos, García Escudero e Francisco Arosa, cedendo os dous primeiros as súas partes na illa e o Señor Arosa vendendo a súa pola cantidade de 2500 ptas. Para a construcción dunha penitenciaria militar "de las que tan necesitado se encuentra el Gobierno".

Despois de moitos avatares e de ter tomado posesión da illa, o Ministerio da Guerra decide non facer a penitenciaria, e outra vez a illa fica abandonada.

Na seguinte vez que aparecen noticias da illa de Tambo figura Eugenio Montero Ríos como único propietario.

En numerosos documentos da época queda plasmada a súa propiedade, así en carta manuscrita enviada ó concello de Poio polo seu apoderado, Agustín Rodríguez Tilve, solicita o amillaramento da illa de Tambo:

"...expone: que por resolución dictada por el Sr. Delegado de Hacienda de la Provincia, con fecha 27 de septiembre de 1894, de que debe tener conocimiento esa Alcaldía,... un expediente tramitado al efecto, se decretó la exención perpetua de la Contribución territorial de la finca de su propiedad denominada "Isla de Tambo" sita en la ría de Pontevedra, perteneciente a ese término municipal por hallarse comprendida en lo que dispone el artículo 9º del Reglamento...

Actualmente mi Sr. Representado, tiene dicha isla en un estado capaz de producir por haber hecho en ella plantación de pinar, por cuya causa y habiendo cesado lo que motivó tal exención.

Suplica a V. se sirva practicar el oportuno amillaramiento, asignándole el mismo capital imponible con que antes vino figurando o sea el de ciento noventa y ocho pesetas, el cual habrá de tenerse en cuenta en el apéndice que habrá de servir de base para la confección del repartimiento de la contribución territorial de ese término municipal".

Na actualidade, ano 1996, Tambo pertence ó Ministerio de defensa, e nela atópase un destacamento das forzas da Mariña que teñen a misión de custodiar un depósito de municións, entre outras instalacións. A prensa tamén recolle e faise eco de numerosos artigo sonde, dende una visión ou outra, a illa de Tambo foi a protagonista, pasando dende os que queren que a illa se converta nunha Aula da Natureza, ata os que din que está mellor en mans da Armada.

Cando Fr. Sarmiento, na mesma obra, fai un comentario sobre as illas Cíes, volve quedar de novo constancia do asentamento bieito en Tambo: "Se debe averiguar si allí, como asimismo en las de Ons y en la de Tambo, hubo en tiempo antiguo monasterio; pues del mismo testamento (1420) consta que había religiosos en Tambo, Ons y Sias, y que serían de nuestra orden". Tamén se saca deste escrito a conclusión de que na illa de Tambo naqueles intres existían dúas ermidas, ou ben que a ermida tiña dúas capelas, unha dedicada á Virxe e outra ó Santo. Esta lenda ten un baseamento histórico, pois: " el P. Yepes y Murguía afirman que fue San Fructuoso el que lo fundó especificando el primero que en el año de 528 y concretándose el segundo al decir, que en principios del siglo VI". A este santuario se trajo parte de la vestidura con que se apareció, y parte del mármol sobre que se vio el Arcángel en la gruta del Gargano". Y con ser la isla tan acomodada para vivir en ella, con las armadas de los piratas y navíos enemigos que andan por aquellas costas, no se atrevieron nuestros Monjes á fundar iglesias y casas de nuevo". Milagres arredor da Illa. O Arcanxo San Miguel O Padre Yepes di que San Froitoso despois de fundar o mosteiro de Poio (San Martiño) trasladouse á illa de Tambo onde erixíu unha ermida no ano 528. A tradición conta que Froitoso atravesou o mar ata a illa de Tambo a bordo dunha lancha en compañía dos seus discípulos, desembarcando nela; pero cando se deron de conta, a barca, ó subir a marea, afastábase da praia sen que os frades puidesen collela; entón Froitoso (a partir de agora San Froitoso), despois de rezar na area, dirixiuse por riba das ondas ata a lancha e retornou con ela á illa.

Nos primeiros días do mes de xullo de 1589, Francis Drake, que xa fora nomeado Sir pola raíña Isabel I de Inglaterra o 4 de abril de 1581 a bordo do Golden Hind e que atacara a cidade de Vigo e os seus arredores (illa de San Simón incluída) destacou unha ducia de barcos (entraran na ría de Vigo 193 buques) cara á Tambo, coñecedores da existencia dun mosteiro e dunha fonte onde facer augada sen contratempos: "los soldados que venían en la armada de la Reina de Inglaterra, saltando a la isla, la destruyeron y arruinaron claustro y celdas, ay asolaron la iglesia, no dejando nada en pie... Entonces los herejes acuchillaron los santos... e imágenes de aquel puesto; que éste es el fruto del Evangelio de Calvino y sus discípulos...". Visita do Padre Sarmiento E xa que falamos da fonte da illa, sabede que a auga brotou por obra e graza do mesmísimo arcanxo San Miguel... xa que, cando se estaba construíndo a igrexa, necesitábase auga e a illa carecía por completo dela: "a insinuación del arcángel, hieren una peña viva, la horadan y resulta un copioso manantial...", que dende aquela é coñecida como a Fonte de San Miguel, que figura en tódolos Derroteiros (onde se indican os puntos onde fondear, etc) como lugar axeitado para facer augada os barcos. O 15 de abril de 1828 o Defensor de Pedro bota a áncora ó abeiro do Cabalo de Bueu, pero na seguinte xornada emenda o fondeo e pasa a botala áncora ó SW da illa de Tambo, ó resgardo do vento norte, e preto da fonte de San Miguel, onde fai augada. A min non me cabe a máis mínima dúbida: alí, na illa, acubillado (nas inmediacións da fonte, ou na cova das Pombas...), está soterrada boa parte do tesouro que Benito Soto roubou pola forza nos barcos que asaltou en pleno Océano. A comezos do século XIX a illa era propiedade de cincuenta e tres veciños de Combarro (e os seus arredores) que se repartían o terreo en parcelas iguais, como puiden comprobar no Arquivo de Poio, non quedando reflectido neste Concello ninguna compravenda destas posesións, que eu saiba; o listado comeza co nome de Agustín Vidal e remata co de Vicenta Otero. O paso da propiedade (como sempre sucedeu con estes predios prácticamente indocumentados) a mans da Armada debeu acontecer durante a II Guerra Mundial, ou nos anos posteriores á inauguración da Escola Naval Militar de Marín, instalándose nela un destacamento que custodiaba a illa e polvoreira construída a pouca distancia do antigo lazareto.

O Mosteiro.

O primeiro asentamento eremítico na illa de Tambo debeuse, segundo a tradición, a San Fructuoso, monxe bieito orixinario do Bierzo que chegou á nosa comarca fundando o mosteiro de Poio, e despois acercándose á illa de Tambo mandou construír alí mesmo outro mosteiro, máis pequeño, do que quedou constancia histórica.

Segundo o Padre Yepes na súa "Crónica General de la Orden de San Benito", publicada no ano 1615: "En Tambo existían monjes que hacían vida eremítica y solitaria".

Sobre la existencia do mosteiro na illa de Tambo non queda ninguna dúbida despois de ler cómo foron desaloxados del polo pirata inglés.

O Padre Martín Sarmiento (Viaje a Galicia, 1745) déixanos dito: "Entré en la isla y allí vi ruinas de un mediano monasterio que ha sido de monjes nuestros (bieitos). Subsisten las paredes de la iglesia, del claustro y de habitaciones, de huertas, viñas, prados... A poca distancia del convento al oriente hay un peñasco, en el cual está socavado a pico un sepulcro de unas nueve cuartas de largo y el ancho correspondiente. A la cabecera tiene una como almohada de piedra hecha en el mismo peñasco. A los pies tiene un agujero taladrado como para despedir el agua llovediza".

Cando Fr. Sarmiento, na mesma obra, fai un comentario sobre as illas Cíes, volve quedar de novo constancia do asentamento bieito en Tambo: "Se debe averiguar si allí, como asimismo en las de Ons y en la de Tambo, hubo en tiempo antiguo monasterio; pues del mismo testamento (1420) consta que había religiosos en Tambo, Ons y Sias, y que serían de nuestra orden".

F. Esteban Álvarez Inclán na obra "Memoria descriptiva e Histórica da la isla de Tambo" (1866) tamén incide na súa existencia "...allí existía un monasterio...que se encontraba bajo la advocación de San Miguel".

Na "Enciclopedia Universal Ilustrada" pódese ler: "En esta isla existió un antiguo priorato benedictino, llamado de Santa María de Gracia. En 1105 se llamaba Thalavo, en 1116 Tanavo, en 1460 Taambo y desde 1502 Tambo...En 1749 se deshizo el conventico y se reedificó la ermita, dedicándola entonces a San Miguel por la gran devoción que le tienen los marineros".

A Ermida.

A última descrición que temos da ermida da illa de Tambo, e que se atopou no Museo de Pontevedra (Arquivo Defensa e Guerra), xuntamente coa facilitada polo comandante de enxeñeiros Policarpo Castro e o médico de 1ª Emilio Hermida co motivo de levantar o plano da illa para que o Ministerio da Guerra coñecera as posibilidades de instalar en Tambo una penitenciaria militar.

O plano en cuestión leva a data do 21 de maio de 1889 en el descríbense minuciosamente tódalas construcción existentes na illa. A ermida aparece representada no plano a escala 1/500 e a lenda: "Planta y vista de la que fue capilla".

"...E la gran planicie o relleno del Oeste antes mencionada, se halla un gran edificio de planta rectangular cuyo destino primitivo fue el de fonda, tiene 89,40 de fachada por 10 de fondo y 3,60 de altura...Hacia el Norte y a corta distancia del edificio existe otro de cantería cuyos muros se hallan en buen estado de conservación, tiene 10,40 metros de largo por 7,40 de ancho, fue capilla y no tiene entarimado armadura ni cubierta".

Esta construcción é seguramente do século XIX, aínda que cabe a posibilidade de que se erguera sobre os restos da antiga e derruida ermida da que nos fala Martín sarmiento no ano 1745 que di: "La iglesia de Hermelo es muy antigua y pequeña parecida a la de Tambo, y a la de Misarela, con división para la capilla mayor".

Nun artigo do xornal "O Progreso" do ano 1866 pódese ler: "...El departamento sucio (do lazareto de Tambo) tiene por fin una capilla de cantería, un cementerio...En el departamento limpio...Una capilla de cantería y una verja con su locutorio..."Como se pode ver, daquela a illa contaba con dúas capelas de cantería.

F. esteban Álvarez Inclán (1866) recolle o sentir do pobo de Poio (era frade bieito) no seu traballo sobre Tambo e a súa Patrona: "Se suplica a la Junta Directora del establecido Lazareto, que impetre de quien corresponda sea Ntra. Sra. De Gracia la titular y Patrona de la Capilla; esto en obsequio de tan venerados recuerdos. Y que la capilla de San Miguel sea reparada y cuidadosamente conservada por el origen y objeto de su creación, inspirado por el Arcángel mismo".

Tamén se saca deste escrito a conclusión de que na illa de Tambo naqueles intres existían dúas ermidas, ou ben que a ermida tiña dúas capelas, unha dedicada á Virxe e outra ó Santo.

Das imaxes que habería na ermida descrita por Policarpo Castro non sabemos nada, pois a da Virxe de Gracia xa quedou dito que foi para a Renda (século XVI) e nunca máis volve a illa. E sobre a que se veneraba durante a permanencia do lazareto, ningún documento esclarecedor chegou ata nós. Hoxendía, na ermida da Renda onde se depositou a imaxe da Virxe de Gracia no ano 1589 soamente existe unha Virxe, a de Renda, pero preguntando ós veciñ@s, estes din que: "as dúas Virxes son a mesma, que así o dixera o cura fai moitos anos".

Algunhas teorías apuntan a que a ermida da Renda se construiu (sobre os restos doutra máis antiga) para albergar a imaxe da Virxe de Gracia, rescatada do mar polos mariñeiros de Combarro despois de que os piratas a botaran ó mar.

Esta lenda ten un baseamento histórico, pois: " el P. Yepes y Murguía afirman que fue San Fructuoso el que lo fundó especificando el primero que en el año de 528 y concretándose el segundo al decir, que en principios del siglo VI". A este santuario se trajo parte de la vestidura con que se apareció, y parte del mármol sobre que se vio el Arcángel en la gruta del Gargano". Y con ser la isla tan acomodada para vivir en ella, con las armadas de los piratas y navíos enemigos que andan por aquellas costas, no se atrevieron nuestros Monjes á fundar iglesias y casas de nuevo". Milagres arredor da Illa. O Arcanxo San Miguel O Padre Yepes di que San Froitoso despois de fundar o mosteiro de Poio (San Martiño) trasladouse á illa de Tambo onde erixíu unha ermida no ano 528. A tradición conta que Froitoso atravesou o mar ata a illa de Tambo a bordo dunha lancha en compañía dos seus discípulos, desembarcando nela; pero cando se deron de conta, a barca, ó subir a marea, afastábase da praia sen que os frades puidesen collela; entón Froitoso (a partir de agora San Froitoso), despois de rezar na area, dirixiuse por riba das ondas ata a lancha e retornou con ela á illa.

Nos primeiros días do mes de xullo de 1589, Francis Drake, que xa fora nomeado Sir pola raíña Isabel I de Inglaterra o 4 de abril de 1581 a bordo do Golden Hind e que atacara a cidade de Vigo e os seus arredores (illa de San Simón incluída) destacou unha ducia de barcos (entraran na ría de Vigo 193 buques) cara á Tambo, coñecedores da existencia dun mosteiro e dunha fonte onde facer augada sen contratempos: "los soldados que venían en la armada de la Reina de Inglaterra, saltando a la isla, la destruyeron y arruinaron claustro y celdas, ay asolaron la iglesia, no dejando nada en pie... Entonces los herejes acuchillaron los santos... e imágenes de aquel puesto; que éste es el fruto del Evangelio de Calvino y sus discípulos...". Visita do Padre Sarmiento E xa que falamos da fonte da illa, sabede que a auga brotou por obra e graza do mesmísimo arcanxo San Miguel... xa que, cando se estaba construíndo a igrexa, necesitábase auga e a illa carecía por completo dela: "a insinuación del arcángel, hieren una peña viva, la horadan y resulta un copioso manantial...", que dende aquela é coñecida como a Fonte de San Miguel, que figura en tódolos Derroteiros (onde se indican os puntos onde fondear, etc) como lugar axeitado para facer augada os barcos. O 15 de abril de 1828 o Defensor de Pedro bota a áncora ó abeiro do Cabalo de Bueu, pero na seguinte xornada emenda o fondeo e pasa a botala áncora ó SW da illa de Tambo, ó resgardo do vento norte, e preto da fonte de San Miguel, onde fai augada. A min non me cabe a máis mínima dúbida: alí, na illa, acubillado (nas inmediacións da fonte, ou na cova das Pombas...), está soterrada boa parte do tesouro que Benito Soto roubou pola forza nos barcos que asaltou en pleno Océano. A comezos do século XIX a illa era propiedade de cincuenta e tres veciños de Combarro (e os seus arredores) que se repartían o terreo en parcelas iguais, como puiden comprobar no Arquivo de Poio, non quedando reflectido neste Concello ninguna compravenda destas posesións, que eu saiba; o listado comeza co nome de Agustín Vidal e remata co de Vicenta Otero. O paso da propiedade (como sempre sucedeu con estes predios prácticamente indocumentados) a mans da Armada debeu acontecer durante a II Guerra Mundial, ou nos anos posteriores á inauguración da Escola Naval Militar de Marín, instalándose nela un destacamento que custodiaba a illa e polvoreira construída a pouca distancia do antigo lazareto.

Lendas.

Fr. Esteban Álvarez Inclán na súa obra (1866) "Memoria Descriptiva e Histórica de la isla de Tambo" recolle de Fr. José Sáenz de Aguirre e de Fr. Antonio Yepes a tradición que sobre Tambo escribirán "Equilino, Sigiberto, Cardenal Baronio y Marco Máximo":

"Dista la Tambo por una parte, al S de dicho hermoso puerto de Marín, como una milla; por otra, al O, otra del puerto de Combarro, que como ella pertenece á la parroquia Monacal de San Juan de Poyo, Abadía de Monjes benedictinos, cuya fundación data desde mediado del 6º siglo. Este monasterio reconoce por su fundador, ya por tradición...al insigne español San Fructuoso, natural de la provincia Vierzo, en el Reino de León, limítrofe al de Galicia".

"...Vino á Galicia y emprende la del monasterio Feonense..., Al mar con algunos discípulos se arroja San Fructuoso, buscando en el piélago situación acomodada a sus santos intentos. Arriba el bajel á la Tambo: toma tierra con el fin de explorarla, la halla desierta y trata de seguir la incierta derrota. Por descuido, permitiéndolo Dios así, no habían amarrado el navío, y con dolor vén que se alejó de la arilla, y seguía en popa ó á impulso de los vientos ó de demonio envidioso. En tal conflicto, queriendo Dios, que es maravilloso en sus santos, manifestar que forasteros ó huéspedes pisaban el país, San Fructuoso, impelido por espíritu divino, después de orar, con intrepiedad avanza a las olas, camina sobre ellas, alcanza el barco y lo atraca. Sus discípulos, al paso que espantados por lo que acababan de ver en su Maestro, quedan consolados, cobrando al mismo tiempo nueva opinión de él".

Esta lenda ten un baseamento histórico, pois: " el P. Yepes y Murguía afirman que fue San Fructuoso el que lo fundó especificando el primero que en el año de 528 y concretándose el segundo al decir, que en principios del siglo VI".

Pero aínda atopamos máis lendas sobre a fundación da ermida de Tambo, e así de novo Fr. Esteban Álvarez cóntanos cómo: "Reinando en Francia, dice Aquilino, Childeberto, y siendo Emperador Justiniano, á Autberto, Obispo de Braga ( a cuia diócesis pertenecía esta parte de Galicia) que se hallaba embarcado en el mar Océano, se apareció el Arcángel San Miguel, y le manifiesta una y otra vez que en <<un sitio del mismo mar Océano, é isla que por su eminencia se llama Tumba, fundase una iglesia á su nombre; que quiere se le venere en el piélago, como se le venera en el monte Gargano...>>. A esta sazón se hallaba un toro robado y atado en la misma isla. El Obispo no obstante la ya doble amonestación, ni dio paso alguno, ni la manifestó. Recibe tercera, y se le manda <<que abra los cimientos de la iglesia en el sitio en que hallase un toro atado, y que el ámbito de aquélla fuese cuanto el toro haya pisado>> . Ya autberto no pudo menos de persuadirse y creer tan repetidas y detalladas amonestaciones. La publica y el pueblo alborozado, apresta barcos, pasa á la Tumba, y según la seña que debían á San Miguel, encuentran el toro, dase prisa á construir la iglesia con la advocación del Arcángel".

Pero "dos rocas impedían la construcción, y rocas tales, que hermanamente no podían apartarse, á cuya dificultad, ocurre San Miguel, quien apareciéndose á un hombre, le ordena separe aquel estorbo; el cual, como si de ningún peso fuesen las rocas, las maneja y las retira. Se constituye la iglesia en honor del Arcángel, y desde cuyo tiempo es frecuentado el santuario en este segundo Gargano denominado: San Miguel in periculo maris.

A este santuario se trajo parte de la vestidura con que se apareció, y parte del mármol sobre que se vio el Arcángel en la gruta del Gargano".

"Carecían de agua los concurrentes; á insinuación del Arcángel, hieren en una peña viva, la horadan, y resulta un copioso manantial, que aun hoy llamamos la fuente de San Miguel".

"A 16 de octubre se celebra esta aparición en dicho monte, á quien ciñen constantemente las aguas del Océano; mas en la fiesta de San Miguel se retira el agua dos veces apareciendo un istmo al ir y volver el pueblo que concurre á ella".

"En un año de mucha concurrencia iba también una mujer próxima al parto; de repente, é intespentivamente se cruzan las aguas, arrollando la mujer que no pudo huir como los demás que se refugiaron á la ribera, las olas la envolvieron: San Miguel se le presenta entre las olas, y entre las olas dá a luz un niño a quien toma en su regazo, lo estrecha en sus brazos, lo acalla, y, Angelo duce, sin lesión llega á la ribera con su niño".

Esta versión da construcción da ermida ten alguna variante noutros autores, pro exemplo Víctor Lis Quibén sitúa a Autberno (Bispo de Braga) nas montañas que circundan a Pontevedra nas que facía vida de anacoreta fuxindo do sanguinario Rechila, xefe da tribu dos suevos que dominaban Galicia no ano 530.

Sobre o lugar no que se fundou a ermida di: "El lugar donde estaba emplazado el santuario se llamaba Peligro del Mar, aludiendo con toda seguridad a los inconvenientes que el mar oponía a desembarcar en la isla por su parte norte y eran innumerables los fieles que a él acudían en peregrinación guiados por la fama de los milagros de referencia. Como el arcángel notase los inconvenientes que éstos pasaban por no haber agua dulce en la isla, mandó que se practicase un hoyo en una piedra próxima de la que brotó abundante y cristalina agua que aún hoy conducida por un caño subterráneo hasta la parte noroeste, apaga la sed de los marineros que allí conducen sus embarcaciones".

F. Esteban Álvarez Inclán fainos un relato místico da chegada de San Fructuoso á illa de Tambo:

"San Fructuoso atravesó el mar hasta la isla de Tambo en una barca junto a sus discípulos, pero no habiendo amarrado el barco, este se alejó de la orilla, no pudiendo sus acompañantes alcanzarlo. San Fructuoso después de orar, se dirigió a las procelosas aguas de la ría y caminando sobre ellas recuperó la embarcación acercándola a la orilla".

Unha vez feito o milagre, San Fructuoso mandou ós seus discípulos que alí mesmo fundasen unha ermida para dar gracias a Deus.

Asalto dos piratas ingleses: Drake

Segundo Esteban Álvarez Inclán, o mestre Yepes di: "Veíanse los años pasados reliquias de iglesias y ermitas y hoy día muestran sepulturas cavadas á pico en la viva peña (aún existe una que merece toda consideración y conservación por monumento de respetables recuerdos) y algunas sepulturas de piedra que arguyen entierros muy antiguos de gente noble y devota que se depositaban en aquel santo lugar. Aun los que hoy viven en 1583 alcanzaron un claustro de piedra que parecía bien pegado á la parte meridional de la iglesia con cuatro celdas razonables que aun estaba todo casi sano y entero hasta que en 1589 los soldados que venían en la Armada de la Reina de Inglaterra, saltando en la isla, la destruyeron y arruinaron claustro y celdas, y asolaron la iglesia, no dejando nada en pié.

Entonces los herejes acuchillaron los santos...e imágenes de aquel puesto; que éste es el fruto del evangelio de Calvino y sus discípulos.

Francisco Drach, verdadero dragón, archipirata inglés, de quien tan odiosa memoria quedó en toda nuestra costa, fue el almirante de tal Armada, rebelde contra Dios, nombre católico y humanidad toda. Fue el Mamuca en Sicilia, imitándole y enviando al cielo tantos acasomas, en la Tambo, como aquél en Mecina. Su fin habrá sido igual al del pagano, como igualmente merecido.

Y con ser la isla tan acomodada para vivir en ella, con las armadas de los piratas y navíos enemigos que andan por aquellas costas, no se atrevieron nuestros Monjes á fundar iglesias y casas de nuevo".

A imaxe da Virxe de Gracia que era a titular da ermida de Tambo dende a súa fundación por San Fructuoso, foi botada ó mar polos incendiarios piratas de Drake e recollida polos mariñeiros de Combarro que a levaron a ermida da Renda, preto do castro da Cividade, e alí descansa dende aquel aciago ano de 1589.

Lis Quibén finaliza o seu traballo sobre Tambo dicindo: "Y terminemos esta hermosa leyenda de Tambo diciendo que hoy después de varios siglos solo queda como reliquia sagrada y testigo de lo que he referido la milenaria fuente cuyas aguas se deslizan devotamente hacia el mar para que sobre su cauce de plata levantasen un murmullo que unas veces es como una plegaria o como el canto del ruiseñor y otras como un triste lamento...como un grito de dolor, por no sentir sobre ellas las caricias de los labios de aquellos peregrinos que después de besar las losas del templo y entonar cantos a Dios apagaban con ellas su sed, mientras aqUel murmullo se perdía en la lejanía del Océano".

Milagres arredor da Illa. O Arcanxo San Miguel O Padre Yepes di que San Froitoso despois de fundar o mosteiro de Poio (San Martiño) trasladouse á illa de Tambo onde erixíu unha ermida no ano 528. A tradición conta que Froitoso atravesou o mar ata a illa de Tambo a bordo dunha lancha en compañía dos seus discípulos, desembarcando nela; pero cando se deron de conta, a barca, ó subir a marea, afastábase da praia sen que os frades puidesen collela; entón Froitoso (a partir de agora San Froitoso), despois de rezar na area, dirixiuse por riba das ondas ata a lancha e retornou con ela á illa.

Nos primeiros días do mes de xullo de 1589, Francis Drake, que xa fora nomeado Sir pola raíña Isabel I de Inglaterra o 4 de abril de 1581 a bordo do Golden Hind e que atacara a cidade de Vigo e os seus arredores (illa de San Simón incluída) destacou unha ducia de barcos (entraran na ría de Vigo 193 buques) cara á Tambo, coñecedores da existencia dun mosteiro e dunha fonte onde facer augada sen contratempos: "los soldados que venían en la armada de la Reina de Inglaterra, saltando a la isla, la destruyeron y arruinaron claustro y celdas, ay asolaron la iglesia, no dejando nada en pie... Entonces los herejes acuchillaron los santos... e imágenes de aquel puesto; que éste es el fruto del Evangelio de Calvino y sus discípulos...". Visita do Padre Sarmiento E xa que falamos da fonte da illa, sabede que a auga brotou por obra e graza do mesmísimo arcanxo San Miguel... xa que, cando se estaba construíndo a igrexa, necesitábase auga e a illa carecía por completo dela: "a insinuación del arcángel, hieren una peña viva, la horadan y resulta un copioso manantial...", que dende aquela é coñecida como a Fonte de San Miguel, que figura en tódolos Derroteiros (onde se indican os puntos onde fondear, etc) como lugar axeitado para facer augada os barcos. O 15 de abril de 1828 o Defensor de Pedro bota a áncora ó abeiro do Cabalo de Bueu, pero na seguinte xornada emenda o fondeo e pasa a botala áncora ó SW da illa de Tambo, ó resgardo do vento norte, e preto da fonte de San Miguel, onde fai augada. A min non me cabe a máis mínima dúbida: alí, na illa, acubillado (nas inmediacións da fonte, ou na cova das Pombas...), está soterrada boa parte do tesouro que Benito Soto roubou pola forza nos barcos que asaltou en pleno Océano. A comezos do século XIX a illa era propiedade de cincuenta e tres veciños de Combarro (e os seus arredores) que se repartían o terreo en parcelas iguais, como puiden comprobar no Arquivo de Poio, non quedando reflectido neste Concello ninguna compravenda destas posesións, que eu saiba; o listado comeza co nome de Agustín Vidal e remata co de Vicenta Otero. O paso da propiedade (como sempre sucedeu con estes predios prácticamente indocumentados) a mans da Armada debeu acontecer durante a II Guerra Mundial, ou nos anos posteriores á inauguración da Escola Naval Militar de Marín, instalándose nela un destacamento que custodiaba a illa e polvoreira construída a pouca distancia do antigo lazareto.

Percorrendo a historia da Illa de Tambo

Tan preto e tan lonxe!. Tambo é unha desas illas nas que nunca pasa nada, ou polo menos esa é a sensación que teñen os veciños das dúas beiras da ría que tódolos días a contemplan na súa acougada quietude; parece que a illa quedara á marxe da Historia que fixo que a bisbarra se convertese nun amoreamento de casas e un sen fin de estradas que serpean por tódolos lados ¡pero eqwuivócanse!. A illa de Tambo deu moito que falar, e se queremos coñecer a súa traxectoria, terémonos que remontar á noite dos tempos...

Milagres arredor da Illa. O Arcanxo San Miguel

Cando o Bispo de Braga (Tambo pertencía a esa diocese) se atopaba embarcado no mar Océano, aparecéuselle o arcanxo San Miguel, manifestándolle unha e outra vez que "en un sitio del mismo mar Océano e isla que por su eminencia se llama Tumba, fundase una iglesia a su nombre; que quiere se le venere en el piélago como se le venera en el Monte Gárgano... Mandando abrir los cimientos de la iglesia en un sitio en que se hallase un toro atado y que el ámbito de aquella fuese cuanto el toro haya pisado..."

Dito e feito, o bispo desembarca na praia Area da Illa e comezan as obras, pero "dos enormes e inamovibles rocas impedían la obra, necesitando la intervención del arcángel que, apareciéndosele a un hombre le ordena separe aquel estorbo, el cual, como si de ningún peso fuese, las maneja y las retira..."

A ermida (posteriormente construiríase o mosteiro) quedaría baixo a advocación do arcanxo, denominándose San Miguel in perículo Maris.

Pero aií non terminan os milagres do arcanxo, pois con motivo da festa que tódolos 18 de outubro se celebraba na illa, para facilitar que os veciños puidesen acceder comodamente a ela; "se retiraba el agua dos veces, apareciendo un istmo al ir y al volver el pueblo que concurre a ella". Pero velaí, que unha muller que esperab a un fillo, demorouse ó tempo que " las aguas recobraban el dominio de sus territorios, las olas la sepultaban en el mar..."; San Miguel, atento como sempre ós requerimentos dos seus fieis, "hizo que las aguas formasen alrededor de su cuerpo una bóveda cristalina bajo la cual vio al mundo un precioso niño...".

San Froitoso

O Padre Yepes di que San Froitoso despois de fundar o mosteiro de Poio (San Martiño) trasladouse á illa de Tambo onde erixíu unha ermida no ano 528. A tradición conta que Froitoso atravesou o mar ata a illa de Tambo a bordo dunha lancha en compañía dos seus discípulos, desembarcando nela; pero cando se deron de conta, a barca, ó subir a marea, afastábase da praia sen que os frades puidesen collela; entón Froitoso (a partir de agora San Froitoso), despois de rezar na area, dirixiuse por riba das ondas ata a lancha e retornou con ela á illa.

Santa Tramunda

Segundo o Padre Yepes, a Virxe puido morar en diversas ocasións nun eremitorio dependente do mosteiro de San Martiño, que se construíra na illa. Sabedes daquel berro do poeta "la ría de Pontevedra/ ve mil moros en la costa.../ isla de Tambo y Combarro/ ven sus hórreos sin mazorcas/ ven sus graneros sin grano/ ven cautivas a sus mozas...".

A doncela de Poio foi secuestrada polos mouros e levada a Córdoba, onde pasou a formar parte do harén do Califa, pero unha noite Santa Tramunda apareceu milagrosamente no mosteiro de San Martiño, de Poio, sa e salva de todo mal.

Sir Francis Drake

Nos primeiros días do mes de xullo de 1589, Francis Drake, que xa fora nomeado Sir pola raíña Isabel I de Inglaterra o 4 de abril de 1581 a bordo do Golden Hind e que atacara a cidade de Vigo e os seus arredores (illa de San Simón incluída) destacou unha ducia de barcos (entraran na ría de Vigo 193 buques) cara á Tambo, coñecedores da existencia dun mosteiro e dunha fonte onde facer augada sen contratempos: "los soldados que venían en la armada de la Reina de Inglaterra, saltando a la isla, la destruyeron y arruinaron claustro y celdas, ay asolaron la iglesia, no dejando nada en pie... Entonces los herejes acuchillaron los santos... e imágenes de aquel puesto; que éste es el fruto del Evangelio de Calvino y sus discípulos...".

Durante este ataque xorden dúas accións que pasarán a historia popular: unha, a aparición da imaxe da Virxe de Gracia (a ermida xa estaba baixo a súa advocación) que sería recollida polos mariñeiros de Combarro, que a entronizarían na capela da Renda e que aínda hoxe existe (unha reprodución da orixinal), e a conversión da auga da fonte de San Miguel en milagrosa por ter limpado a súa espada o propio Drake (considerado como arquipirata polos veciños) despois de acoitelar os santos (parece ser que os monxes abandonaran o mosteiro a tempo).

Visita do Padre Sarmiento E xa que falamos da fonte da illa, sabede que a auga brotou por obra e graza do mesmísimo arcanxo San Miguel... xa que, cando se estaba construíndo a igrexa, necesitábase auga e a illa carecía por completo dela: "a insinuación del arcángel, hieren una peña viva, la horadan y resulta un copioso manantial...", que dende aquela é coñecida como a Fonte de San Miguel, que figura en tódolos Derroteiros (onde se indican os puntos onde fondear, etc) como lugar axeitado para facer augada os barcos. O 15 de abril de 1828 o Defensor de Pedro bota a áncora ó abeiro do Cabalo de Bueu, pero na seguinte xornada emenda o fondeo e pasa a botala áncora ó SW da illa de Tambo, ó resgardo do vento norte, e preto da fonte de San Miguel, onde fai augada. A min non me cabe a máis mínima dúbida: alí, na illa, acubillado (nas inmediacións da fonte, ou na cova das Pombas...), está soterrada boa parte do tesouro que Benito Soto roubou pola forza nos barcos que asaltou en pleno Océano. A comezos do século XIX a illa era propiedade de cincuenta e tres veciños de Combarro (e os seus arredores) que se repartían o terreo en parcelas iguais, como puiden comprobar no Arquivo de Poio, non quedando reflectido neste Concello ninguna compravenda destas posesións, que eu saiba; o listado comeza co nome de Agustín Vidal e remata co de Vicenta Otero. O paso da propiedade (como sempre sucedeu con estes predios prácticamente indocumentados) a mans da Armada debeu acontecer durante a II Guerra Mundial, ou nos anos posteriores á inauguración da Escola Naval Militar de Marín, instalándose nela un destacamento que custodiaba a illa e polvoreira construída a pouca distancia do antigo lazareto.

Luís de Góngora

Este poeta do século XVII recrea na súa obra a ría de Pontevedra, dedicándolle á illa de Tambo un poema que comeza: " Yace en el mar, si no continuada/ isla mal de la tierra dividida..."

Visita do Padre Sarmiento

Na súa viaxe a Galicia efectuada ó longo do ano 1745, Sarmiento aborda a illa de Tambo o 9 de setembro, quedando fascinado da feracidade do seu solo e describindo una serie de plantas das que, segundo documentos do seu puño e letra, dicía: "en lo que anduve de la isla vi muchas plantas que no había visto en otra parte..." (endemismos).

"Habas bravías; herbas de becerra, perexil do mar; espíela de cabaleiro; cebola do mar; toxos de meigas (máis pequenos e rastreiros que os da terra); cardos; borrajas bravías; fiúncho bravo; trobisco; codeso; carnabazas; chicoria". En canto á barrilla de Murcia, Sarmiento apunta "que es fermosa y exquisita para todo... no hay mejor terreno para sembrar muchísima y con cosecha que la isla de Tambo. Higueras; parras; malvas; Cálcemos... de todo hay en la isla (remata o sabio) y siendo tan fácil de andarse..." Contade que daquela non ha ía eucaliptos e que os campos eran traballados ou polo menos atendidos polos veciños de Combarro.

Os comentarios eloxiosos sobre a illa atópanse en numerosas publicacións do século XIX: "... cañaverales, arbustos frutales, maleza de tojo, sarza y laurel, en cuya llanura y peñascales contiguos, los cazadores hallan siempre de blanco a sus tiros, infinidad de conejos y de liebres".

Outra nota de prensa datada o 4 de marzo de 1866 di: "surcada por extensos caminos y espaciosos paseos donde las alamedas de acacias, plátanos y castaños alternan con jardines, huertos y campos de plantas medicinales...".

O propio Mendizábal (o da desamortización de 1839) recollía unha prohibición de extraer pedra da illa, e aclaraba que estaba deshabitada e que producía herba e leña..

A fonte da illa

E xa que falamos da fonte da illa, sabede que a auga brotou por obra e graza do mesmísimo arcanxo San Miguel... xa que, cando se estaba construíndo a igrexa, necesitábase auga e a illa carecía por completo dela: "a insinuación del arcángel, hieren una peña viva, la horadan y resulta un copioso manantial...", que dende aquela é coñecida como a Fonte de San Miguel, que figura en tódolos Derroteiros (onde se indican os puntos onde fondear, etc) como lugar axeitado para facer augada os barcos.

Considerada milagreira dende ese primeiro momento, moitos veciños acudían á illa na procura da auga que curaría os seus males, consolidándose esta crenza despois de que o mismísimo Drake, como xa vimos, limpara a súa espada nela logo de profanar os santos lugares...

O ancoradoiro preto da fonte, que se utilizaba e utiliza, ó socaire da illa, para resgardarse dos nortes, tamén tivo que pagar a súa cota de naufraxios, e ata presenciou un combate entre un corso inglés e un par de barcos españois que acabaron no fondo da ría, un afundido e o outro incendiado ó non poder ser apresado como botín polos anglosaxóns.

O tesouro de Benito Soto

Aínda queda xente que cre que o pirata pontevedrés Benito Soto vendeu parte do seu tesoro en Pontevedra e levou o resto cara á Coruña para embarcarse de novo no Defensor de Pedro e ir a Xibraltar, onde despois de embarrancar o barco e ser detido sería axustizado; pero a verdade é que eu non coñezo a ningún galego que fose tan tolo de non deixar unha boa parte da fortuna a bo recaudo no seu país ¡por se acaso retornaba algún día!.

O 15 de abril de 1828 o Defensor de Pedro bota a áncora ó abeiro do Cabalo de Bueu, pero na seguinte xornada emenda o fondeo e pasa a botala áncora ó SW da illa de Tambo, ó resgardo do vento norte, e preto da fonte de San Miguel, onde fai augada. A min non me cabe a máis mínima dúbida: alí, na illa, acubillado (nas inmediacións da fonte, ou na cova das Pombas...), está soterrada boa parte do tesouro que Benito Soto roubou pola forza nos barcos que asaltou en pleno Océano.

Onde ? , pois non o sei, pero o día que na illa se realice un completo estudo arqueolóxico (aquí entraría o soño de Blanco Freixeiro, que de seguro atoparía petróglifos como os de Mogor) podería aclararse o enigma.

O lazareto

En 1839 o Concello de Marín, velando polos intereses dos seus cidadáns, remitía un curioso escrito a "Su Majestad la Reina Doña María Cristina" no que exponía os seus puntos de vista sobre a próxima instalación dun lazareto en augas do sur de Galicia, argumentando as dificultades de San Simón e San Xulián: "pues bien Señora; la naturaleza próvida ha provisto ya la necesidad con la isla de Tambo en la ría de Marín. Para entrar en esta ría y llegarse a la isla de Tambo, sea el tiempo más crudo que imaginar se pueda, no necesita práctico..."; a epístola continúa enumerando as bondades desta localización en detrimento das outras posibilidades baralladas dende o Goberno de España.

Pero habería que esperar ata 1865 (e sempre con polémica) para que comezasen as importantes obras que se levarían a cabo na illa, aproveitando en moitos casos as edificacións, arruinadas, que había nela.

Problemas irresolubles coa administración central levaron ás páxinas dos periódicos locais un sen fin de protestas, amén das consabidas rifas cos de San Simón, pola proximidade de ambos lazaretos. O 14 de novembro de 1879, catorce anos despois de comezar a súa andadura, o lazareto de Tambo pecharía definitivamente as súas portas, quedando abandonado.

O cárcere

En 1889 é o Concello de Pontevedra o que solicita sexa atendida a súa proposta para a construción dunha penitenciaria militar en Tambo, intercedendo perante Montero Ríos para levar a bo porto a idea; e é grazas a ese intento por levantar un cárcere en Tambo que temos una completa descrición da illa naqueles anos, redactada polo Comandante de Enxeñeiros Policarpo Castro e o médico Emilio Hermida.

Neste inventario figuran as construcións que quedaran do lazareto (pechado había escasos dez anos), tipo de materiais para a construcción que se podían extraer,camiños, vereas e un pormenorizado estudo da fonte de San Miguel; pero as 50.000 pesetas orzamentadas para comezar as obras en Tambo nunca chegarían...

A comezos do século XIX a illa era propiedade de cincuenta e tres veciños de Combarro (e os seus arredores) que se repartían o terreo en parcelas iguais, como puiden comprobar no Arquivo de Poio, non quedando reflectido neste Concello ninguna compravenda destas posesións, que eu saiba; o listado comeza co nome de Agustín Vidal e remata co de Vicenta Otero. O paso da propiedade (como sempre sucedeu con estes predios prácticamente indocumentados) a mans da Armada debeu acontecer durante a II Guerra Mundial, ou nos anos posteriores á inauguración da Escola Naval Militar de Marín, instalándose nela un destacamento que custodiaba a illa e polvoreira construída a pouca distancia do antigo lazareto.

Os propietarios

A comezos do século XIX a illa era propiedade de cincuenta e tres veciños de Combarro (e os seus arredores) que se repartían o terreo en parcelas iguais, como puiden comprobar no Arquivo de Poio, non quedando reflectido neste Concello ninguna compravenda destas posesións, que eu saiba; o listado comeza co nome de Agustín Vidal e remata co de Vicenta Otero.

Pero, non se sabe como, en 1880 aparecen como propietarios da illa de Tambo, Eugenio Montero Ríos, Valentín García Escudero e Francisco Arosa González, cedendo os dous primeiros a súa propiedade para a construción da Penitenciaría da que falamos anteriormente, e pagando ó terceiro dúas mil cincocentas pesetas pola súa parte (un quinto da illa). Ó final, parece ser, os cartos para pagar ó señor Arousa tivo que poñelos do seu propio peto Isidoro Martínez, Alcalde de Pontevedra, dado que as arcas pontevedresas non contaban con liquidez suficiente.

Como o cárcere non se construiu por falta de orzamento, a illa retorna ós seus donos, pero nos seguintes documentos que manexei, datados no ano 1901, figura como propietario en exclusiva da illa de Tambo o político Eugenio Montero Ríos, que solicitaba ó Concello de Poio lle outorgase a Constantino Arda, que desempeñaba o cargo de vixiante na illa, o título de Garda particular xurado, requisito necesario para que o home puidese ir armado; por certo, era natural de San Pedro de Cervás, Concello de Ares, A Coruña.

O faro

O intenso tráfico que había na ría de Marín/Pontevedra nos comezos do século XX, e a visita a Marín en 1911 de parte da flota británica, foron o acicate que determinou a decisión, longos anos posposta, de levantar na Punta Tenlo o faro de axuda á navegación, moito antes de que se construíse o crebaondas que delimitaría definitivamente a navegación nese tramo da ría/río e o posterior (cegado) do porto de Pontevedra que deixou de ser operativo para barcos de determinado calado...

A Armada na illa

O paso da propiedade (como sempre sucedeu con estes predios prácticamente indocumentados) a mans da Armada debeu acontecer durante a II Guerra Mundial, ou nos anos posteriores á inauguración da Escola Naval Militar de Marín, instalándose nela un destacamento que custodiaba a illa e polvoreira construída a pouca distancia do antigo lazareto.

Ata un campo de aviación pretendeuse instalar na illa, á que habería que achanzar, segundo se pode ler nun escrito datado o 2 de novembro de 1951 "autorizando a D. Luis Ponce de León para que colabore en el anteproyecto de pista de despegue y aterrizaje de aviones en la costa noroeste de la isla de Tambo..."

Como podedes comprobar, a illa de Tambo non quedará á marxe da Historia...

(Lino J. Pazos)

TAMBO, 15 ANOS DESPOIS

En setembro do ano 2002, o Ministerio de Defensa anunciou a declaración da illa de Tambo de "no interés militar". Comezaba así, deste xeito, a recuperación para uso civil da illa encravada no corazón da ría de Pontevedra e, tamén unha serie de proxectos que tentaban a súa inclusión dentro do Parque Nacional das Illas Atlánticas - actualmente composto polas Illas Cíes, Ons, Sávora e Cortegada.

Mais a opción de inclusión de Tambo frustrouse, ao igual que pasar a ser un parque natural, esta é a opción defendida polo Concello de Poio, municipio ao que pertence territorialmente esta Illa.

Dende que tivo lugar dita declaración, veuse programando alternativamente algunhas visitas civís á Illa, sempre contando bo beneplácito e autorización da Escola Naval militar de Marín.

Quince anos despois do seu anuncio de "no interés militar", e a pesares de manifestar públicamente o seu traspaso ao Ministerio de Medio Ambiente, a illa de Tambo aínda "mantiene su condición de bien de dominio público que se encuentra adscrito al Ministerio de defensa (Armada)".

Nesta situación anómala creada co paso destes anos, Tambo continúa incluida na zona de seguridade da instalación militar da Escola Naval de Marín.

Toda esta desfeita na súa actuación e proceder quer dicir que na práctica é unha illa non visitable, a excepción de autorización militar expresa e asinada cuns obxectivos moi específicos. Isto leva consigo que continúa afectada polas "prohibiciones, limitaciones e condiciones, así como al consiguiente régimen de autorizaciones derivado de la legislación de zonas e instalaciones de interés para la Defensa Nacional". Con estes datos, a illa de Tambo segue incrementando a súa longa historia e traxectoria de peche aos visitantes e visitas comúns.

A súa historia está chea de altibaixos no devenir dos séculos, pasando por infinidade de situacións, previstas ou non. Só apuntar que en 1865 a illa empezou a ser empregada como lugar de cuarentena para os tránsitos aos portos máis cercanos, principalmente o de Marín pola importancia do seu tráfico. Uso que se mantivo ata o ano 1879. Dez anos despois inicia a súa vinculación militar, cunha cesión para a construcción dunha penitenciaria militar que nunca chegou a rematarse. Un ano máis tarde, o político Montero Ríos aparece coma propietario da illa que pasa posteriormente a mans do Estado. No ano 1943 pasa a control directo da Armada, baixo cuia supervisión aínda hoxe continúa e a pesares de que fai agora quince ( 15 )anos que empezaron a darse os primeiros pasos para facer entrega do seu control a mans civís. En resumen, a illa de Tambo continúa incluida na zona de seguridade da instalación da Escola Naval Militar de Marín e baixo a súa supervisión.

A Illa de Tambo, despois de 15 anos e do seu nulo interese militar, segue baixo a tutela da Armada.

Tambo y Ntra. Sra. de Gracia (V. da Renda)

En el regazo extendido del contorno monacal, Combarro, esa joya de arquitectura rural con sus hórreos, sus callejas estrechas, sus cruceros, su capilla de la Virgen de Renda y el característico olor salitroso que arrojan los vaivenes de las olas del mar, que amorosamente se apagan en sus playas. Sinfonía de vida marinera entretejida en el conjunto histórico que duerme en el recoleto pueblecito, vinculado de alguna forma al antiguo eremitorio de la isla de Tambo y a la historia de Monasterio de Poyo.

Los monjes de Poyo eran los que atendían al culto y desempeñaban el oficio de párrocos en el pueblo de Combarro, incluido eclesiásticamente en ola parroquia de San Juan de Poyo, regentada por un monje de dicho monasterio.

En Combarro la capilla de San Roque tuvo pila bautismal, y en ella se celebraban los cultos parroquiales, aunque figurase como anejo de San Juan de Poyo, hasta que el término de Combarro fue constituido en parroquia.

Combarro en lo civil tuvo su Concejo, con carácter de coto jurisdiccional, con sus respectivos alcaldes y jueces que tramitaban y resolvían los pleitos civiles y criminales del puerto y su comarca. El padre Gaspar Vaca, en su historia manuscrita del Monasterio de Poyo, menciona las ordenanzas que regulaban la pesca y la venta del pescado dentro de la jurisdicción del señorío de los monjes del Monasterio de Poyo, dictadas a petición del Concejo de Combarro para evitar los abusos de los pescadores de Pontevedra y Marín, que en ocasiones entraban en el mar de los pescadores de Combarro.

Hoy la isla de Tambo dejó de ser historia, expansión y romería desde que fue militarizada, y su visita y el acceso a la misma quedó cortado. En la lejanía del tiempo y de los siglos los recuerdos de San Fructuoso y de sus discípulos, los monjes ermitaños, los ataques de la piratería, principalmente del corsario Drake, y el derrumbamiento de la capillita dedicada a la Virgen María.

Necesaria una amplia referencia a la isla de Tambo, en el contexto de la historia del Monasterio de Poyo y por su vinculación jurisdiccional durante varios siglos, de ahí esa tradicional identificación que se hace de la isla de Tambo con la isla mencionada por San Valerio, en la "vida de San Fructuoso", situada en Galicia, internada en el mar, cerca de cuya orilla San Fructuoso había fundado un monasterio, el "Monasterio Feonense".

Destaca San valerio que el viaje a la isla fue con el deseo de la construcción de un monasterio en aquel lugar apartado, deseo que quedó satisfecho con la erección del monasterio que al retirarse dejó establecido. Un monasterio eremitorio de pequeñas dimensiones para los que buscasen una vida eremítica, alejada de todo consorcio humano.

La isla de Tambo se menciona como perteneciente al Monasterio de Poyo, en el privilegio del conde don Ramón, año 1105, así como en la donación posterior hecha por la reina doña Urraca, año 1116, al abad Fromarico.

El Padre Sarmiento cita documentos del archivo del convento de las monjas clarisas de Pontevedra, en los que se detallan algunas donaciones hechas a los ermitaños que vivían en la isla de Tambo, y a los que él llama religiosos de Nuestra Señora o de Santa María de Gracia por la capilla que allí había dedicada a Nuestra Señora de Gracia. Así una manda a favor de los ermitaños de Tambo, en el año 1420, que hace un vecino de Pontevedra. La mención que en documento de 1460 se hace del ermitaño Baldraes del convento de Santa María de Gracia.. Y en el año 1502 el Monasterio de Poyo admitió como ermitaños, en el eremitorio de Santa María de Gracia a dos frailes franciscanos de los llamados franciscanos "Tercerones", que se dedicaban, en algunas partes, a la vida eremítica. El padre Sarmiento dice: "frailes terceros fransciscos". Los hubo en la isla de San Simón y en las islas Cíes.

De tales referencias documentales a los ermitaños de Santa María de Gracia de la isla de Tambo el padre Sarmiento deduce la existencia de una fundación monacal con iglesia o ermita atendida por los religiosos o monjes sacerdotes, al menos desde antes de los primeros años del siglo XV hasta que la isla fue invadida por los piratas en 1589. La isla fue arrasada, destruyeron el Monasterio, prendieron fuego a la iglesia y arrojaron al mar las imágenes. La imagen de la titular Nuestra Señora de Gracia la recogieron los pescadores de Combarro y la colocaron en la capilla de Nuestra Señora de Renda en donde la vio el padre Sarmiento, quien al estar allí preguntó a la ermitaña, una devota mujer que hacía vida eremítica en aquel lugar, la cual le dijo que era la imagen de Nuestra Señora de Gracia, procedente del monasterio de la isla de Tambo. La imagen que menciona el padre Sarmiento era de madera pintada, de una vara de alto, representando a la Virgen María dando el pecho al Niño, con corona en la cabeza, con indicios de no ser muy antigua.

El padre Gaspar Vaca, en su "Historia manuscrita del Monasterio de Poyo", amplía los datos que se conocen acerca del eremitorio o pequeño Monasterio de Nuestra Señora de Gracia que él conoció y visitó en distintas ocasiones en la isla de Tambo. Allí se retiraban los monjes que querían entregarse a una vida de oración y penitencia más aislada. Ambrosio de Morales en su "Viaje" menciona el Monasterio de Poyo situado en un sitio muy hermoso, que mira al mar, y a una "isla que el monasterio de monjes benitos tiene cerquita", alusión clara a la isla de Tambo.

Tanto el padre Sarmiento como el padre Gaspar Vaca mencionan un foro que los monjes de Poyo hicieron a favor de don Rodrigo de Portomariño, cura de Santo Tomé de Piñeiro, en Marín, por el cual el dominio útil o aprovechamiento de la isla, así como la atención al culto que en determinados días del año se celebraba en la capilla de Nuestra Señora de Gracia, quedaron a favor del señor a quien los monjes aforaran la isla. Hubo quejas de los vecinos de la comarca, que en barcos se trasladaban los días de fiesta de la Virgen a la isla, y que en contraban oposición pòr parte del forero a dejarlos entrar libremente como hicieran siempre. Las quejas surtieron efecto. Lo refleja el padre Sarmiento al decir: "la casa arrepentida volvió a recobrar la isla de Tambo por la mucha devoción que allí habia con Nuestra Señora de Gracia".


Como recuerdo de todo el historial del eremitorio de la isla de Tambo queda en Combarro, lugar de Xuviño, la capilla de la Virgen de la Gracia, conocida también como Virgen de Renda, construida en 1712 para colocar en ella a la imagen del eremitorio de la isla de Tambo. La devoción de los vecinos de todo el conjunto y contorno de Combarro a la mencionada Virgen se exterioriza de forma notoria en las fiestas que todos los años le dedican, el lunes de pascua y el 8 de septiembre.

(Hipólito de Sa Bravo)

COPLAS

(...) De alí, daquel chan

tan alto en extremo,

se ve toda a vila

cos seus arrodeos.

Se ve o mar bravo,

se ve o mar quedo,

de Ons e de Tambo

as ilhas ao lejos.

Se ven Portonovo

e, junto San Xenxo,

Marín e Combarro,

Lourido e Campelo.

Se ven o Castrove

e mais Montecelo,

tamén san Cibrán

e mais o Castelo.

Do norte está posto

o lindo convento

dos frades de Lérez

que está nun outeiro.

Alí donde sempre

van muitos romeiros

ao San Benitiño,

santiño ben feito.

Tamén de aquel chan

se ven, que están preto,

os olhos da Ponte

co Burgo pequeno.

Morrazo, se fora,

mais chan seu terreo,

se vira de frente

casi todo enteiro...

Por fin os navíos

e barcos dos pescos

se ven navegare,

e mais se están quedos.

Os olhos se fartan

con tanto recreo

de terra, de verde,

de mar e de ceo. (...)

(P. Sarmiento 1746)

TRADICIÓNS-CRENZAS NA VIDA MARIÑEIRA

Ritos de protección

Na vida mariñeira existen toda unha serie de tradicións que buscan a protección da casa fronte a toda clase de inimigos invisibles.

Identificacións e advocacións curiosas incluso se dan en lugares coma o fermoso lugar de Xuño, en Porto do Son. Alí o cadáver dun descoñecido mariñeiro que levou o mar á area foi identificado co mesmo arcanxo San Miguel, e a súa tumba era o lugar ideal para deitarse e así recollelos beneficios daquel soño: a seguridade da súa protección e o afastamento de desgracias no mar

Cando as casas están en construción agóchanse, dentro das paredes, moedas que tiveran unha cruz e cando se rematan póñense en recunchos cornos, ferraduras ou ramos. Hoxe en día estase a substituír por comidas festivas ou pola súa beizón por parte do cura do lugar.
Ao mesmo tempo, as entradas da casa estaban protexidas ó colocar ramos con xestas en flor (no mes de maio) ou ó pintar cruces de cor (normalmente vermella) nas portas, para cós malos espíritos non entrasen na casa. Incluso existe o costume de pintar desa cor algunha das paredes exteriores das casas.
Hai tradicións para os barcos novos, xa que cando se produce a botadura dun buque celébrase a cerimonia escachando contra él unha botella de cava, levando a beizón por parte do cura ou poñéndolle o ramo ou allos en calquera recuncho da embarcación. Son tradicións que sobreviven probablemente derivadas doutros ritos arcaicos.

Outras ocasións onde se celebran ritos de protección dos buques son na noite de San Xoán, cando tamén se lle depositaban ramos de xestas ou codesos, e no sábado de Gloria, espallándolle enriba auga bendita.
Para protexela pesca , son variados os ritos que, no mundo mariñeiro, se realizan co gallo de tentar de atraela pesca: mediante asubíos, facendo ofrendas ó mar, como botar ó mar anacos de pan de millo, ou indo á misa antes de comezala tempada de pesca.
Outros ritos están máis relacionados cos propios aparellos de pesca, por exemplo, cando se remataba de construír un aparello, sobre todo redes, botábanse sobre ela allos, bendicíase con auga bendita ou viño, ou golpeábase cunha póla de acivro. Frecuentemente, e despois dunha mala pesca, era costume mallala rede cunha xesta ou con vimbios e, incluso, o propio barco.
Diferentes debuxos eran empregados, sobre todo, no sur de Galicia, para identificalas barcas e aparellos de cada un. Debemos lembrar que as cores nas embarcacións é un feito relativamente recente, xa que os botes dos pescadores eran totalmente negros debidos á brea que os protexía. Sen embargo a outros símbolos, coma "o sansolimán", ou "a estrela de David", outorgábanselle poderes máxicos contra determinados perigos e inimigos.

A relixiosidade do mundo mariñeiro

A fonda relixiosidade do mariñeiro galego é ben coñecida e dela consérvanse moitos e variados ritos. Non é estraño a busca de axuda sobrenatural cando se hai que enfrontar ós perigos que o mar presenta.

Un dos rituais máis difundidos é o do saúdo, consistente en saudar dende o barco ás capelas de virxes ou santos situadas nos promontorios da costa. Normalmente acompañábase dun grolo de augardente que o patrón lle ofrecía á tripulación.

Identificacións e advocacións curiosas incluso se dan en lugares coma o fermoso lugar de Xuño, en Porto do Son. Alí o cadáver dun descoñecido mariñeiro que levou o mar á area foi identificado co mesmo arcanxo San Miguel, e a súa tumba era o lugar ideal para deitarse e así recollelos beneficios daquel soño: a seguridade da súa protección e o afastamento de desgracias no mar


Outros costumes frecuentes eran a beizón do barco cada vez que comezaba unha nova tempada de pesca ou ir en procesión ata o santo ó que se lle tiña devoción cunha maqueta dun buque, que se deixaba na igrexa, como agradecemento pola liberación dun naufraxio. Tamén son abundantes as oracións ou ritos, ben para evitalos temporais ben para ter ventos favorables.
Nas costas galegas sucédense as devocións que teñen sempre coma protagonista ó mar...

Citar tódalas referencias devotas da espiritualidade mariñeira, nunha terra coma a nosa, é unha cousa cáseque imposible. Cada vila, cada aldea, cada lugar zoupado polas ondas e que sabe de invernos escuros e treboentos, foi tecendo a súa particular devoción e erguendo o seu senlleiro patrón.

Dende Ribadeo a Tui, ducias e ducias de nomes van forzando unha chea de tradicións e fermosos costumes.

Ademais dos nomes antes vencellados á tradición mariñeira, en cada vila xorde un novo protagonista. Pódese citar á Virxe de Chamorro, patroa dos mariñeiros de Ferrol, vixía polo horizonte húmido alí cara ó Nordés, concedéndolle a súa protección a todo aquel que acode ata o seu santuario erguido nun monte rochoso e espido que lembra as paisaxes de Teixido ou de Muxía. Para outros, ollando máis ó setentrión, a devoción cambia de nome : Nosa Señora de Bares....incluso hai quen conxuga a protección de varios padroeiros:

"Veño da Virxe da Barca,

vou para a Virxe do Monte,

remeiriños de Muxía,

                            víndeme pasar que é noite".


Xa en terras da Mariña luguesa, escóllese ó mítico San Roque, que igual cura un andazo, derrota o inimigo invasor ou domina os elementos da natureza, convertendo ademais os seus devotos á súa particular "afición'' nunha cantiga :

"Catro vellos mariñeiros,

catro vellos mariñeiros

todos metidos nun bote.

Voga, voga mariñeiro

vamos para Viveiro

xa se ve o San Roque".

Identificacións e advocacións curiosas incluso se dan en lugares coma o fermoso lugar de Xuño, en Porto do Son. Alí o cadáver dun descoñecido mariñeiro que levou o mar á area foi identificado co mesmo arcanxo San Miguel, e a súa tumba era o lugar ideal para deitarse e así recollelos beneficios daquel soño: a seguridade da súa protección e o afastamento de desgracias no mar

Tamén hai outros patróns máis descoñecidos coma Santa Bárbara ou incluso unha parella de sabios segundo di esta cantiga:

"San Xerome e San Román,

teñen as chaves do temporal

e así como eles son santos

                           sexan os tronos amansados''.


Mais sonada pola súa vocación procreadora -os baños das nove ondas en A Lanzada- non debe facer esquecer este rito a antiquísima tradición de avogosa protectora da Señora da Area en Sanxenxo, onde se ergue a románica ermida a carón do areal, e que segundo afirma a tradición ten o honor de impedir que ningún mariñeiro afogue nesas augas, pois como di a cantiga:

"Nosa Señora da Area

dona da Lanzada

non permite que o mariñeiro

teña morte afogada".

Identificacións e advocacións curiosas incluso se dan en lugares coma o fermoso lugar de Xuño, en Porto do Son. Alí o cadáver dun descoñecido mariñeiro que levou o mar á area foi identificado co mesmo arcanxo San Miguel, e a súa tumba era o lugar ideal para deitarse e así recollelos beneficios daquel soño: a seguridade da súa protección e o afastamento de desgracias no mar
Identificacións e advocacións curiosas incluso se dan en lugares coma o fermoso lugar de Xuño, en Porto do Son. Alí o cadáver dun descoñecido mariñeiro que levou o mar á area foi identificado co mesmo arcanxo San Miguel, e a súa tumba era o lugar ideal para deitarse e así recollelos beneficios daquel soño: a seguridade da súa protección e o afastamento de desgracias no mar

( "Conociendo a Galicia" Xosé Mª Manteiga)

Capela de A Renda

Tipo de ben:         Igrexa,
Concello:               Poio
Parroquia:             Combarro (San Roque)
Lugar:                     Xuviño
Outra denominación do ben:
Cronoloxía:             Idade Moderna (XVI-XVIII),

Descrición:             Capela de planta rectangular con muros de perpiaño con dous contrafortes a cada beira. Acceso lateral con tres chanzos pola beira sur. Adro limitado por un beiril de pedra e cun teitume a tres augas de carpintería de madeira e tella do país, sostido por catro columnas de planta octogonal e capiteis moi sinxelos. Na fronte da fachada atopamos unha espadaña de un só oco con campá.

A Illa de Tambo

forma parte do concello dePoio, conta cunha superficie de23 hectáreas e chega a unha altitude de 80 metros. Compleméntase co illote de Tenlo,onde está o faro.

Conta cunha senda que percorre o perímetro, cunha lonxitude de 1750 metros.

A vexetación dominante é a composta por eucaliptos (E. glóbulus), procedentes da repoboación polo exército nas décadas dos anos 50-60. Tamén piñeiros (P. pinaster) cunha superficie interesante, e o resto está ocupada por variedades como a acacia, loureiro, ericas, toxos, fento, silveiras,... Vexetación de dunas na zona de costa e praias.

A fauna é bastante escasa. Ademáis da poboación de gaivotas, ténse observado apresenza de miñatos (ratonero, unha parella) e por terra a saramaganta e o esgonzo tridáctilo..

Referencias históricas.

Pódese afirmar que a Illa de Tambo contén concentrada tódala historia da Ría de Pontevedra.

Dende o mundo mariñeiro, pasando polo culto e tradicións, o longo de séculos, acompañada de presenza humana como habitantes da mesma.

Existen indicios dende a prehistoria, pasando pola civilización castrexa (existe uncastro do neolítico), romanización, Medievo e séculos posteriores.

Iniciativas.

Toda vez que a illa carece de interese para os fins do Ministerio de Defensa, procedendo a súa desafectación, sería convinte a súa poste en valor ao servizo da cidadanía, incidindo nos aspectos históricos, ambientais, paisaxísticos, culturais e de lecer.

Así, cómpre recordar iniciativas, tales como:

  • .- A declaración como Espazo Protexido.

  • .- Recuperación dos edificios de interese con distintos e variados usos.

  • .- Unha escola de embarcacións tradicionais.

  • .- Unha aula-centro medioambiental de interpretación.

  • .- Campos de traballo.

  • .- Camping con limitación de estancia e aforo.

  • .- Accesos peonís a parte alta e á Punta Tenlo.

  • .- Visitas con limitación diaria.


La Corporación inicia los trámites para desafectar la isla de Tambo

El pleno debate sobre el futuro de la isla con el propósito de que pase a titularidad del Concello -Defensa no la utiliza desde 2002

El pleno de la Corporación municipal debatió en su sesión de ayer sobre el futuro de la isla de Tambo y tal y como acordó la Comisión de Seguimiento el pasado 6 de septiembre, se dió inicio a los trámites del expediente de desafectación de Tambo, con el propósito de alcanzar la gestión de la misma con la transmisión de la titularidad de la isla al Concello de Poio.

Tras la aprobación de este apartado, la corporación solicita un informe sobre la situación jurídica actual de la isla de Tambo, remitiendo a los ministerios de Defensa, Economía y Hacienda y a Patrimonio General del Estado, escritos sobre la situación y las posibilidades de desafectación.

El Concello crea un órgano de participación en el que estarán involucrados, además del Concello, la Xunta de Galicia, la Diputación provincial de Pontevedra, la asociaciones vecinales y culturales del municipi, y el Grupo de Acción Local de Pesca Ría de Pontevedra, a los que se podrán sumar entidades y expertos que lo soliciten.

Las reuniones tendrán un carácter bimestral o trimestral y su ámbito de actuación será la ría de Pontevedra.

El Concello, junto con la Irmandade Illa de Tambo, y con la colaboración de la Diputación, han venido organizando en los últimos años viajes guiados a la isla para darla a conocer a los vecinos.

Cabe recordar que la asociación Irmandade Illa de Tambo viene reclamando la recuperación de este paraje, abandonado a su suerte desde que en 2002 el Ministerio de Defensa dejó de utilizarlo. Para ello, el colectivo propone, entre otras cuestiones, la tala definitiva de especies no autóctonas, como el eucalipto, que supondría un ingreso para las arcas públicas de unos tres millones de euros.

La asociación nació con el fin de poner en valor el patrimonio que supone la isla de la ría de Pontevedra. "En vista de cómo estaba en estado absoluto de abandono la isla, decidimos constituirnos en asociación para intentar salvaguardar lo que queda de patrimonio",asegura su presidente Antón Costa.

Poio reitera que quiere a Tambo en el parque Islas Atlánticas

El Concello apuesta por una gestión compartida del enclave

El futuro de Tambo pasa por que su titularidad y gestión sea civil y que la Xunta incluya este enclave en el Parque Nacional Islas Atlánticas de Galicia. Esta es la postura del Concello de Poio, cuyo alcalde, el nacionalista Luciano Sobral, señaló que la isla carece de utilidad actual para Defensa y que ha llegado el momento de que el Ejecutivo gallego se implique en decidir qué hacer con este terreno insular, en plena ría de Pontevedra.

El alcalde de Poio se mostró sorprendido también por la última respuesta parlamentaria de Defensa en el Congreso, donde se llega a afirmar que el estado de conservación de la isla es «satisfactorio». Para Sobral, la realidad dista mucho que esa afirmación. El regidor cree que hay cosas que tienen que cambiar cuanto antes. «A titularidade de Tambo de momento é do Estado, pero o territorio é de Poio. Nós defendemos que pase ao Parque Nacional». Explicó que estaría dispuesto a que el Concello asumiese la titularidad, pero con una fuerte inversión previa en la restauración y puesta a punto de la isla, con un plan de usos. No obstante, indicó que el organismo más adecuado para hacerse cargo de Tambo debiera ser Islas Atlánticas.

Para Sobral, este enclave tiene un gran potencial turístico y cultural que hay que poner en valor. Apuesta por la conservación de la capilla, el lazareto, la fuente de san Miguel y el polvorín. Aboga porque el lazareto, del que se conservan sólidas paredes de piedra, se restaure y se habilite como albergue o como centro de interpretación. En cuanto al local del antiguo destacamento militar, indicó que se trata de un «chalé destrozado», aunque sus paredes podrían valer para rehabilitarlo con algún fin por determinar.

La teniente de alcalde de Poio, la socialista Consuelo Besada, también entiende que el futuro de Tambo se encuentra en una utilización civil de la isla. Al igual que el alcalde, apuesta por la intervención de la Xunta a la hora de gestionar este entorno, con la creación de un organismo donde estén representados la Administración autonómica y el Concello de Poio, y que también se tengan en cuenta otras instituciones que podrían estar interesadas en este ámbito insular.

Vecinos de Combarro demandan una solución para la Illa de Tambo

Pese a haber transcurrido trece años de la desafectación de la Illa de Tambo, este enclave estratégico de la ría de Pontevedra sigue estando supervisado por el Ministerio de Defensa. Es por ello que tras la jornada desarrollada días atrás por la Asociación Veciñal e Cultural Recreativa de Combarro en la ínsula bajo la denominación de Un mar de historias, el colectivo ha defendido «a necesidade de mudar a situación actual».

Valentín Silva Pérez añadió que, tanto la isla como los vecinos de Poio, continúan «agardando por un desenlace definitivo» que esclarezca, de una vez por todas, «o futuro da mesma».

En este sentido, desde la asociación destacaron la alta participación que tuvo la iniciativa lúdico cultural, toda vez que acudieron 875 personas de las 1.043 que habían realizado una reserva. Tal dato les lleva a remarcar «o interese existente sobre este enclave», al tiempo que destacaron la ausencia total de incidentes y la concienciación de los asistentes, tanto en lo concierne al respeto por el medio en el que se encontraban como a la hora de retirar la basura generada.

En cuanto a la actividad del Roteiro pola historia, cerca de medio millar de personas participaron en ella. Dos expertos en la Illa de Tambo fueron los encargados de guiar a los tres grupos, «dando datos da existencia de indicios dende a prehistoria, época castrexa, medieval ata actualidade», precisó Valentín Silva.

Lo cierto es que esta iniciativa, así como la romería que cada final de julio celebra la comunidad de montes Rega dos Agros de Combarro, ha incrementado considerablemente el interés por el estatus en el que se encuentra Tambo.

Poio recopila la historia de Tambo y relanza su declaración de espacio natural de interés local

Claudio Quintillán y Lino Pazos presentan el "libro más completo" sobre la isla

El Concello de Poio reafirmó ayer su compromiso de "seguir preservando y poniendo en valor los tesoros" de la Illa de Tambo. Fue en la presentación del libro "A Illa de Tambo na súa historia", de Claudio Quintillán y Lino J. Pazos, la "obra definitiva y más completa sobre la Isla de la mano de dos de las personas que, con toda seguridad, más la conocen".

La publicación da cuenta de las diferentes etapas de la isla a lo largo de los siglos, desde las primeras alusiones documentadas en el siglo X hasta la situación actual de cesión al Concello por parte del Ministerio de Defensa y, entre medias, los diferentes asentamientos religiosos y poblacionales, el lazareto o el uso militar. También proporciona numerosa documentación de cada época, así como datos sobre la geografía, fauna, orografía, tradiciones y leyendas y un torrente de información detallada sobre todos los aspectos de la isla.

En el acto, el gobierno local destacó que ya son algo más de 4.000 las personas que han visitado la isla desde el 1 de junio, con una media de 50 personas por visita: "Trabajaremos con todas las administraciones, personas y colectivos para facilitar el disfrute de la isla, preservando , mejorando y valorando su legado pero siempre priorizando la sostenibilidad", indicó la concejala Rocío Cochón.

En este sentido, anunció que "en los próximos meses el Concello aprovechará el descenso de la frecuencia de visitas con la llegada del otoño para avanzar en la solicitud de declaración de la isla como Espacio Natural de Interés Local (ENIL), como así como en el Plan de Usos, y en la catalogación de bienes culturales, siempre en colaboración con la Xunta, que ya ha ofrecido su ayuda, y el resto de administraciones. Además, continuaremos con los trabajos de puesta a punto, seguridad, vigilancia y trabajo con los colectivos para descubrir todos los tesoros que nos ofrece la isla".

Cochón destacó que la fecha elegida para la presentación, el 29 de septiembre, San Miguel, es la del "patrón" de Tambo y tiene un significado especial en la historia y tradiciones del lugar: "Simboliza que así como la isla está en el centro de la ría, es también de nuestra identidad y de la historia de quiénes somos".

O plan de usos de Tambo contempla un anfiteatro e a recuperación dos edificios para celebrar congresos.

Proposta de reforma do lazareto, o polvorín e o albergue

A illa de Tambo como un espazo onde celebrar congresos, onde os nenos poidan pasar unha noite de aventura, cunhas praias que a cidadanía poida gozar libremente, cun anfiteatro no que escoitar concertos ou contemplar o solpor, son algunhas das propostas que contempla o Plan de Usos e Conservación da Illa de Tambo que este mércores presentaron o alcalde de Poio, Ángel Moldes, e os arquitectos Serxio Portela e Juan Portela.

Segundo valorou o alcalde, este plan de usos é un documento "fundamental" para desenvolver proxectos que poñan en valor o lugar "respectando o seu pasado e pensando no futuro". Trátase de "conservar a illa e facela disfrutable dunha maneira completamente sostible, garantindo en todo momento a súa preservación e respectando a súa historia", resumiu o alcalde.

Serxio Portela, autor do documento, explicou que o obxectivo principal é "garantir a conservación e protección dos recursos naturais, culturais e inmateriais deste espazo" e promover tamén "novos usos" de acordo con o carácter público do lugar aínda que o acceso a Tambo "sempre estará controlado".

Ao longo dos dous anos e medio de traballo que levou a elaboración deste documento estudouse o proceso vivido noutras illas "para saber onde non podiamos cometer erros que xa se cometeron noutros lugares". Así este plan de usos "non só contempla unha reserva natural" senón que tamén introduce uns "servizos educacionais e socioculturais", apuntou Serxio Portela.

"Hai unha cousa que ten este proxecto que é sentido común e que atende a todas as vertentes", destacou o arquitecto "por iso gusta tanto e vese posible".

Serxio Portela afirmou que "a foresta que hai na illa é un pouco desastrosa" xa que o 95% da superficie está ocupada por eucalipto branco (Eucalyptus globulus) e un 3% por acacia negra australiana. O plan de usos recolle o proceso de recuperación no que "se pensa facer unha transformación moi paulatina cara a unha flora autóctona potenciando a biodiversidade", e para iso "buscarase a colaboración de expertos", como pode ser o Centro Forestal de Lourizán.

"Temos que facer unha recuperación espectacular para que sexa un exemplo de como se pode transformar unha illa nunha biodiversidade fantástica", dixo Serxio Portela.

Respecto a os novos usos, Juan Portela sinalou a "recuperación dalgunhas das construcións existentes". Concretamente proponse a recuperación do antigo lazareto para un aproveitamento hostaleiro ou para acoller algún congreso, tamén a restauración da capela, o polvorín e as instalacións do destacamento que poderían reconverterse nun centro de interpretación. Demoleríanse dúas casetas de ladrillo carentes de valor.

Tamén se propoñen outras intervencións como a construción dun anfiteatro aberto á ría.

Ademais, preservarase a parte da praia de Area da Illa onde está a duna rampante mentres que o resto será de uso público do mesmo xeito que o pequeno areal de Tenlo mentres que as praias de Adreira ou a de Oeste quedan como reserva. O plan propón que a illa se poida percorrer a pé no seu perímetro e tamén unha vía de servizo no seu interior.

Pero este plan de usos tamén contempla o que non se pode facer na illa de Tambo como escavacións mineiras, instalacións de radiotelefonía ou muíños de vento, entre outras cousas.

A intención do Concello de Poio é integrar este plan de usos na documentación técnica necesaria para tramitar a solicitude de Espazo Natural de Interese Local (ENIL) para a Illa de Tambo.


Instan al gobierno local a pedir la transferencia de Tambo y su declaración como espacio natural

La edil no adscrita Silvia Díaz recuerda que la desafección de la isla es de 2002.

La concejala no adscrita Silvia Díaz ha presentado una propuesta ante el pleno para reclamar al Concello que solicite la transferencia de la titularidad de la Illa de Tambo, así como solicitar a la Consellería de Medio Ambiente su declaración como Espacio Natural de Interés Local (ENIL) "ya que por su singularidad es merecedora de protección de sus valores naturales".

Díaz recuerda que en 2002 fue declarada de no interés estratégico y desafectada para uso militar, aunque continúa bajo la custodia del Ministerio de Defensa. De hecho, hace escasas semanas este departamento indicó que ninguna administración había solicitado esa transferencia y que los ingresos de explotación de la madera de la isla eran reinvertidos por el propio ministerio.

La concejal no adscrita apunta que en 2014 se activó una comisión de seguimiento de la Illa de Tambo y el pleno acordó encargar unos estudios sobre este enclave. "Transcurridos casi tres años desde este acuerdo unánime, la situación de la isla sigue en la indefinición", indica Díaz Iglesias", que denuncia que "ninguna administración adopta una decisión en firme sobre el traspaso de la titularidad, gestión, plan de usos o figura de protección de Tambo".

Cree que el Concello "debe liderar" ese proceso, al formar parte la isla de su término municipal, por lo que reclama que todos los grupos municipales, con la participación de colectivos socio-económicos, elaboren un plan consensuado de usos "para el desarrollo sostenible de Tambo, valorando la gestión mancomunada con los municipios de Pontevedra y Marín, la Diputación y la Xunta".

Defensa prioriza el equilibrio entre el uso civil y la seguridad en Tambo

Precisa que hay limitaciones legales a las visitas y pone coto al vandalismo

La Armada española, a través del Ministerio de Defensa, busca un equilibrio entre el uso civil y la fórmula para garantizar las condiciones de seguridad y ambientales de la isla de Tambo como los criterios que guíen su gestión del enclave poiense. En una respuesta en el Congreso a preguntas de las diputadas de En Marea, Alexandra Fernández y Ángela Rodríguez, el departamento estatal señala que hay una serie de limitaciones a tener en cuenta a la hora de facilitar acceso a Tambo por «las reservas propias de su condición como zona militar». Esta circunstancia obliga a la Armada a buscar «el equilibrio entre el uso y disfrute por parte de la ciudadanía y, tal y como obliga la legislación vigente, las medidas para garantizar su seguridad y la protección de sus edificaciones y medio ambiente para evitar la repetición de los actos vandálicos producidos en el pasado».

Ahondando en este aspecto y aparte de la respuesta parlamentaria, cabe señalar que la Armada ha utilizado la isla desde que se estableció la Escuela Naval en Marín en 1943, con destino a campo de instrucción y de maniobras. En diciembre del 2002, la isla fue declarada «de no necesidad para la Armada» por el almirante jefe del Estado Mayor de la Armada. Hay que precisar que «esta declaración no tiene ninguna consecuencia jurídica desde el punto de vista del régimen jurídico o demanial de Tambo». Por esta razón, «la isla en ningún momento ha sido desafectada, es decir, entregada, y nunca ha perdido su condición de bien de dominio público afecto al Ministerio de Defensa».

Mientras esta situación se mantenga, inciden desde la Armada, «los legítimos deseo de que la isla pueda ser visitada y conocida han de hacerse compatibles, por imponerlo la legislación vigente, con la permanencia de dicha propiedad en la zona de seguridad de una instalación militar». Esto conlleva una serie de limitaciones y prohibiciones «impuestas por la legislación de zonas e instalaciones de interés para la Defensa Nacional».

En cuanto al cometido de velar por las buenas condiciones de la isla, esta es una tarea que la Armada ha encomendado tradicionalmente a la Escuela Naval. Esta institución se ocupa de la protección y mantenimiento del enclave, lo que, desde su punto de vista «pone de manifiesto su preocupación por conservar en las mejores condiciones este entorno natural en la ría de Pontevedra».

Crítica de En Marea a Poio

En Marea también preguntó por la actitud del Concello sobre la isla. Defensa respondió que Poio pidió una «figura de protección», pero «sin comunicar en ningún momento su intención de que se convierta en propiedad municipal». En Marea sostiene que esto «dunha vez por todas deixa claro que o Concello non ten interese en asumir esa propiedade e participar na xestión». (Marcos Gago)

"Tambo, la isla en el tiempo", de José M. Pidre Novás.

José Manuel Pidre Novás presenta su segundo libro Tambo, la isla en el tiempo en Combarro organizada por el Concello de Poio.

Resaltar que José Manuel Pidre es nieto de uno de los fotógrafos más importantes de la ciudad de Pontevedra de principios del siglo pasado, Lorenzo Novás Rarís. José Manuel Pidre comenzó como escritor con colaboraciones en diversas publicaciones pertenecientes a asociaciones culturales y en libros de índole histórica; entre las primeras se encuentran las revistas anuales como Cedofeita y la de la Asociación de Veciños de San Roque. Se considera a sí mismo un investigador aficionado y tardío, dedicado a tratar de desentrañar la historia de Pontevedra, su ciudad natal. Doscientas páginas a color que siguen un orden cronológico y por temas que hacen del libro un documento de lectura fácil.

Allá por el año 2015 escribí en este periódico, Diario de Pontevedra, un breve relato dedicado a Tambo que titulé La isla de Trahamunda. Tambo es una pequeña isla en medio de la ría, entre las puntas Chancelas y Pesqueiras, con una superficie de 28 hectáreas, conocida a lo largo de la historia por los nombres de Thalavo, Tanavo e Toambo, Tambo, Tumbo o Tamba. La punta septentrional de la isla se llama Gamboa y la meridional Tenlo. Tiene un manantial de agua potable y una profundidad de más de tres metros en sus dos canales, por lo que pueden pasar barcos de cierto calado. En la actualidad, enmarca la salida de los barcos a vela del abrigo de los puertos interiores y del viento reinante una vez sobrepasada la isla.

Tambo, la isla en el tiempo de Pidre Novás es un relato que comienza "a partir de la fecha de su cesión al monasterio de San Juan de Poio, por la reina Urraca I y su esposo Raimundo de Borgoña, hecho acaecido en el año 1116, fecha que se encuentran en los primeros escritos". Tambo es una isla de referencia documental obligada en la Ría de Pontevedra a lo largo de los siglos. Un libro en el que sus habitantes son presentados de forma directa, mostrando el uso que daban a sus tierras, y las diferentes pequeñas empresas que surgieron aprovechando los recursos que la isla les brindaba, sobre todo a través de tres familias a lo largo del tiempo. Le dedica especial atención al complejo hospitalario del lazareto y al proyecto fallido de la Penitenciaría Militar, sin olvidar su posterior uso como zona militar.

Hacía años que no se publicaba un libro relacionado con Tambo. Pidre explica que "lo primero que despertó su curiosidad sobre una isla es porque no se pudo visitar durante años, al ser un polvorín de la marina, como motivo de interés por conocer la historia de la isla", al que no te podías acercar ya que existía un perímetro de seguridad. Sobre la isla de Tambo se ha escrito mucho pero con relatos muy diferentes sobre los mismos hechos, sobre todo en lo referente a la propiedad de la misma, explica Pidre. "Hay aspectos de la historia de la isla que desconocía totalmente" y sobre leyendas repetidas en otros lugares que se atribuyen a Tambo, como el suceso de caminar sobre las olas.

Los propietarios primigenios eran de Combarro y la isla ha influido mucho en la economía de Pontevedra. José Manuel visitó la isla de la mano de la Armada antes de la pandemia e hizo algunas de las fotografías que se pueden ver en el libro, otras son propias y documentos del Archivo Provincial así como del Concello de Poio. Cuenta también con documentos y planos y dedica un capítulo al faro de Tenlo Chico. Hasta la fecha no se ha restaurado nada en la isla y está en un estado de abandono que representa un verdadero peligro si hay un incendio. Además, puede haber pozos bajo toda la hojarasca que se acumula, por lo que hay sendas de las que no se puede salir en las visitas guiadas. Es una verdadera pena que una isla con tanta historia y que nos resulta tan cercana, un lugar con historia y encanto, al que se le podría dar diferentes usos para los pontevedreses y los que nos visitan con una buena restauración y un uso cultural sostenido. Ahí tenemos como ejemplo la isla de San Simón en la ría de Vigo salvada de la ruina y hoy lugar de referencia dedicado a la cultura en general.

Irmandade asegura que la gestión de la isla de Tambo es "rentable con creces"

La asociación cree que pensar que la isla podría entrar en el Parque de las Illas Atlánticas, como quiere el Concello, es "tener pocas entendederas"

La gestión directa de la isla de Tambo es "rentable con creces" debido a que "es un enclave de gran interés turístico y no conlleva demasiados gastos". Así lo entiende la asociación Irmandade Illa de Tambo, que en los próximos meses publicará un estudio que llevan elaborando un año sobre esta y otras cuestiones relacionadas con la isla situada en la Ría de Pontevedra.

Mientras, el alcalde de Poio, Luciano Sobral, animó a la asociación a "ponerse manos a la obra" para gestionarla ellos, ya que "las cosas no son tan fáciles". Desde el Concello se entiende que su explotación debe ser "controlada" al igual que otras islas de similares características porque no se puede convertir "en una selva". Para ello, habría que realizar una inversión "muy grande" que. aunque nunca se valoró, sería de "varios millones de euros". "Como mínimo, habría que rehabilitar la Iglesia y el Lazareto y eso cuesta mucho dinero", expuso Sobral.

Una inversión "inasumible"

La pasada semana, Irmandade Illa de Tambo recibió respuesta del Estado a una pregunta formulada a la Mesa del Congreso por el grupo de En Marea en la que se incluían cuestiones acerca del lugar, ubicado territorialmente en Poio pero perteneciente al Ministerio de Defensa. En estas respuestas se especificaba que Poio "no había tramitado gestiones con el objetivo de recuperar la titularidad de la isla", algo que el presidente de la asociación, Antón Costa, lamentó. Ante ello Luciano Sobral,admitió no haber solicitado nunca dicha titularidad, pero sí que entrase a formar parte del Parque de las Illas Atlánticas. "Seguimos manteniendo que es la mejor opción, porque obviamente es un recurso natural que hay que explotar turísticamente de manera controlada".

Sin embargo, el regidor dejó la puerta abierta a recibir la titularidad de Tambo si "existe una inversión previa por parte de otra institución, ya que para un Concello con un presupuesto de once millones, sería inasumible". Asimismo, el alcalde añadió que en varias conversaciones informales mantenidas, "no hay sensaciones que indiquen que hay predisposición para que Poio pase a ser el dueño del enclave".

La pasada semana, Irmandade Illa de Tambo recibió respuesta del Estado a una pregunta formulada a la Mesa del Congreso por el grupo de En Marea en la que se incluían cuestiones acerca del lugar, ubicado territorialmente en Poio pero perteneciente al Ministerio de Defensa. En estas respuestas se especificaba que Poio "no había tramitado gestiones con el objetivo de recuperar la titularidad de la isla", algo que el presidente de la asociación, Antón Costa, lamentó. Ante ello Luciano Sobral,admitió no haber solicitado nunca dicha titularidad, pero sí que entrase a formar parte del Parque de las Illas Atlánticas. "Seguimos manteniendo que es la mejor opción, porque obviamente es un recurso natural que hay que explotar turísticamente de manera controlada".

Sin embargo, en este sentido, Costa señaló que pensar que Tambo pueda entrar en las Illas Atlánticas, es "tener pocas entendederas" o bien "carecer de voluntad política", porque la presencia de la EDAR y Ence "hacen imposible" su inclusión debido a la "contaminación de las aguas". En esto mismo concuerda el regidor, para quien "esa es la disculpa que siempre puso la Xunta". Para Sobral, "la clave está en resolver ese problema, que es el único y es subsanable. Pero si existe contaminación como así se dice, el gobierno autonómico debe dejar claro porqué y actuar. No vale de nada rechazar sin explicar. Deben ser consecuentes". (Antón Costa)

Ángel Moldes dice que hay vías de gestión de Tambo que pueden acarrear limitaciones

El portavoz del PP de Poio quiere una mesa de debate e informes sobre la mejor fórmula

El Partido Popular de Poio propone la creación de una mesa de trabajo "con representación de todas as administracións interesadas e representantes do sector do mar" para estudiar qué figura podría suponer una mayor protección y gestión ambiental para la Illa de Tambo.
Las declaraciones se producen después de que, en respuesta parlamentaria a una pregunta de las diputadas Alexandra Fernández y Ángela Rodríguez, del grupo parlamentario Unidos Podemos-En Comú Podem-En Marea, el Ministerio de Defensa afirmase que el Concello de Poio no se ha interesado por la titularidad de la isla.
El portavoz popular, Ángel Moldes, reprochó la "improvisación e falta de interese" del bipartito en este asunto, afirmando que, ante cuestiones de relevancia como la titularidad de la isla, "hai que saber o que se quere facer e cara onde se quere ir".

Moldes considera que no habrá proyecto a largo plazo para la isla si no es "involucrando a todo o sector no futuro de Tambo, xuntando nunha mesa a todas as administracións interesadas, ós representantes do mar, como confrarías e bateeiros, e outros actores" para determinar la mejor opción para la isla.
Tal y como afirma Moldes, "o que queremos para Tambo é que futuras xeracións poidan gozar deste legado único e extraordinario, e a mellor maneira de asegurarse diso é que todos os interesados estean representados. A peor maneira é a do Concello: non facer nada".
El portavoz de la oposición sostiene que "unha vez creada a mesa poderanse sopesar todos os pros e os contras de cada figura. Ante todo hai que buscar unha que teña en conta a realidade da pesca e das familias de Poio, considerando as zonas de marisqueo, onde se utilizan nasas e outras artes, onde hai parques de bateas, etc.".
El popular recuerda que propuestas como la de entrar directamente en el Parque das Illas Atlánticas pueden acarrear consecuencias que afecten a la realidad del municipio. "Hai que ter esa información antes de decidir que figura se quere promover, e ademais así evitaremos problemas de restricións para o sector do mar como os que hoxe pode haber, por exemplo, en Ons, con limitacións para a pesca, o uso de determinadas artes ou a limitación de capturas. O que queremos é evitar a imaxe de improvisación que desprende o bipartito e poder analizar todo antes de tomar decisións".
"Non é serio que este sexa un tema do que só se fala cando algún grupo ou colectivo o pon de actualidade. Dá unha imaxe impropia do Concello", reprochou Moldes: "Non ten sentido que veña un colectivo e desvele que o Concello non fixo nada durante moitos anos e se dean unhas explicacións que cada vez son distintas".
Moldes recordó que en una reunión de todos los grupos con la anterior directiva de la Comunidade de Montes Rega dos Agros el Partido Popular propuso pedir un informe a las distintas consellerías que ofreciese información sobre las consecuencias para el sector del mar de los distintos modelos de protección, pero lamentó que el Gobierno de Polio "neste tema, como en moitos outros, limítase a ver pasar o tempo e a esperar que lles soluciones os problemas desde fóra"
.


Moldes considera que no habrá proyecto a largo plazo para la isla si no es "involucrando a todo o sector no futuro de Tambo, xuntando nunha mesa a todas as administracións interesadas, ós representantes do mar, como confrarías e bateeiros, e outros actores" para determinar la mejor opción para la isla.
Tal y como afirma Moldes, "o que queremos para Tambo é que futuras xeracións poidan gozar deste legado único e extraordinario, e a mellor maneira de asegurarse diso é que todos os interesados estean representados. A peor maneira é a do Concello: non facer nada".
El portavoz de la oposición sostiene que "unha vez creada a mesa poderanse sopesar todos os pros e os contras de cada figura. Ante todo hai que buscar unha que teña en conta a realidade da pesca e das familias de Poio, considerando as zonas de marisqueo, onde se utilizan nasas e outras artes, onde hai parques de bateas, etc.".
El popular recuerda que propuestas como la de entrar directamente en el Parque das Illas Atlánticas pueden acarrear consecuencias que afecten a la realidad del municipio. "Hai que ter esa información antes de decidir que figura se quere promover, e ademais así evitaremos problemas de restricións para o sector do mar como os que hoxe pode haber, por exemplo, en Ons, con limitacións para a pesca, o uso de determinadas artes ou a limitación de capturas. O que queremos é evitar a imaxe de improvisación que desprende o bipartito e poder analizar todo antes de tomar decisións".
"Non é serio que este sexa un tema do que só se fala cando algún grupo ou colectivo o pon de actualidade. Dá unha imaxe impropia do Concello", reprochou Moldes: "Non ten sentido que veña un colectivo e desvele que o Concello non fixo nada durante moitos anos e se dean unhas explicacións que cada vez son distintas".
Moldes recordó que en una reunión de todos los grupos con la anterior directiva de la Comunidade de Montes Rega dos Agros el Partido Popular propuso pedir un informe a las distintas consellerías que ofreciese información sobre las consecuencias para el sector del mar de los distintos modelos de protección, pero lamentó que el Gobierno de Poio "neste tema, como en moitos outros, limítase a ver pasar o tempo e a esperar que lles soluciones os problemas desde fóra"
.

Tambo conta xa cun volume no que se aborda a súa historia e a súa pegada na ría

Claudio Quintillán e Lino Pazos asinan a obra máis completa sobre a illa, que se presentou este venres . O Goberno avanzará na declaración de espazo ENIL A illa leva máis de 4.000 visitas este verán

A tenente de alcalde e concelleira de Turismo de Poio, Rocío Cochón, foi a mestra de cerimonias este venres na presentación do libro A Illa de Tambo na súa historia, dos autores Claudio Quintillán e Lino J. Pazos. Cochón destacou que esta é "a obra definitiva e máis completa sobre a illa" e chega das mans de dúas das persoas que, con toda seguridade, máis a coñecen.

A publicación dá conta das diferentes etapas da illa de Tambo ao longo dos séculos, desde as primeiras alusións documentadas no século X ata a situación actual de cesión ao Concello por parte do Ministerio de Defensa e, entre medias, os diferentes asentamentos relixiosos e de poboación, a súa etapa como lazareto ou o uso militar. O volume achega numerosa documentación de cada época, ademais de datos sobre a xeografía, a fauna, a orografía, as tradicións e lendas e información detallada sobre todos os aspectos da illa.

"É un libro ameno e á vez profundo; ten precisión científica e é, ao mesmo tempo, apaixoado; dános datas, nomes, documentos e fontes pero dun xeito que permite sentirnos partícipes da historia…", subliñou Cochón, que lles agradeceu aos autores ter compartido o seu coñecemento enciclopédico sobre a illa pero tamén traballar na súa posta en valor e conservación xunto a particulares, asociacións e colectivos.

O Concello tamén preve avanzar no Plan de Usos para este territorio

Ademais de recoñecer o labor de investigación e divulgación dos autores, e os esforzos de particulares e colectivos por conservar a illa e recuperar o seu uso, a tenente de alcalde confirmou que desde o goberno local vaise seguir ofrecendo "traballo e xestión para seguir convertendo a illa nun referente cultural e natural único no mundo, que o será tamén do turismo sustentable".

Proba deste enfoque son as algo máis de 4.000 persoas que levan visitado a illa desde o 1 de xuño, cunha media de 50 persoas por visita: "Traballaremos con todas as administracións, persoas e colectivos para facilitar o desfrute da illa, preservando, mellorando e poñendo en valor o seu legado pero sempre priorizando a sustentabilidade", indicou.

A edil subliñou que nos próximos meses o Concello aproveitará a baixada na frecuencia das visitas para avanzar na solicitude da declaración da illa como Espazo Natural de Interese Local (Enil), así como no Plan de Usos, e na catalogación de bens culturais, sempre en colaboración coa Xunta —que xa ofreceu a súa axuda— e o resto de administracións.

Ademais, continuarase cos labores de posta a punto, seguridade e vixilancia e traballando xunto aos colectivos.

Pola súa banda, os autores agradeceron a colaboración do Concello porque supón reforzar o alto valor histórico, cultural, ambiental dese enclave.

Claudio Quintillán é presidente da Irmandade Illa de Tambo, técnico superior en Xestión de Montes e Director do Instituto Galego das Terras Comunitarias. Unha figura moi relevante no activismo social e veciñal, ten ao seu nome numerosas colaboracións en prensa escrita e radio.

Lino J. Pazos é escritor en galego e castelán con preto de 50 libros e máis de 300 artigos publicados. Ademais desta obra a catro mans, Pazos é autor tamén do primeiro libro sobre a illa, Recordando a Thalavo, editado pola Deputación de Pontevedra en 1996. 27 anos despois, con esta obra conxunta, ofrecen a retrospectiva máis completa sobre este enclave único.

Para eles, A Illa de Tambo na súa historia "é unha forma diferente de entrar coa súa lectura nese territorio, porque o que pretendemos é transportar o lector de forma física a aqueles lugares que figuran nos seus textos, tendo para elo un importante apoio fotográfico recente, como se se tratase dunha visita guiada".

Logo da presentación, á que asistiron tamén numerosos veciños e representantes de asociacións e colectivos, os asistentes puideron desfrutar dun breve percorrido pola illa coas indicacións duns guías de excepción, os propios autores.

Visitas a Tambo

As visitas regulares a Tambo continuarán realizándose durante as próximas semanas en grupos limitados, acompañados por guía e accedendo polo peirao.

A duración da visita oscila entre 2,5 e 3 horas e inclúe a realización dunha ruta guiada de uns dous quilómeros polos puntos de especial interese de Tambo. Cada visitante precisa unha autorización de acceso, expedida gratuitamente polo Concello, e billete dunha das navieiras que realizan a viaxe desde o porto de Combarro. Tamén é posible solicitar autorización como asociación ou colectivo para organizar visitas conxuntas.

A data elixida para a presentación, o 29 de setembro, San Miguel, é a do patrón de Tambo e conleva unha especial significación na historia e tradicións do lugar: "Simboliza que do mesmo xeito que a illa está no centro da ría, tamén o está da nosa identidade e do relato do que somos", indicou a concelleira.